Ngày xưa, có một bác lực điền tên là
Ba ở trong một xóm dưới chân núi. Bác không có ruộng phải làm rẽ năm sào của một
phú ông ở làng bên cạnh. Phú ông là tay giàu có nhất tổng ruộng đất trâu
bò ở rải rác các thôn xóm nhiều không đếm xiết. Thấy bác là tá điền cũ, tính nết
thật thà chăm chỉ, lúc nào cũng nộp thóc sòng phẳng, phú ông có lòng tin giao
cho bác nuôi trâu. Từ đấy công việc của bác Ba thêm bận rộn. Ngày ngày bác phải
chăn một bầy trâu của phú ông từ độ ấy sinh nở tổng cộng đã được năm con.
Tự nhiên một ngày nọ, phú ông lăn ra
chết. Hắn chết giữa lúc tuổi còn khá trẻ. Phú ông chưa có con trai, chỉ có mỗi
một cô gái nên bao nhiêu ruộng đất trâu bò đều về tay cô. Mà ruộng đất trâu bò
của phú ông giao cho các tá điền nhiều thứ linh tinh phức tạp, có thứ đã làm giấy
tờ phân minh nhưng cũng có thứ vì cái chết đột ngột xảy đến nên chưa có
giấy tờ gì cả. Cô con gái phú ông rất giống tính cha, lại là một người
có mánh khóe vặt. Không bao giờ chịu để mất không cái gì cho người ngoài dù là
những vật nhỏ mọn. Sau khi làm ma bố xong, cô gái mới bắt đầu đi kiểm soát một
lượt gia sản của bố để lại.
Cô đến nhà bác Ba vào một buổi chiều.
Lúc đó bác ta còn đi chăn trâu chưa về. Nhà này có nuôi trâu, cô biết, nhưng tất
cả số trâu nuôi trâu đẻ được mấy con và lớn bé như thế nào thì hãy
còn mập mờ. Trừ phú ông ra chả ai biết rõ. Mấy người đầy tớ
chỉ nhớ mang máng cả mẹ đẻ con đẻ đâu năm sáu con. Tục ở đây nuôi
trâu không có chuồng. Người ta đóng ở góc sân những cái cột, tối về buộc mỗi
con vào một cột. Thoạt vừa đến cô gái đếm ngay số cột được
sáu cái: "Sáu cột vị chi là sáu trâu" cô tự bảo thế. Cô không biết rằng
trước đây một hôm vì có một cột gần gãy nên bác Ba phải đóng một cột
khác, chưa kịp nhổ cái kia đi.
Lúc bác lực điền đánh trâu về, cô
gái đếm đi đếm lại chỉ có năm con, bèn ngẫm nghĩ: - "Quái thật! Sao chỉ có
năm. Có lẽ vì không có giấy tờ, nên nghe tin cha chết lão này đã bán trộm một
con". Bèn nói to: "Này bác Ba. Còn một con nữa đâu?"
Bác lực điền ngạc nhiên:
"Còn trâu nào nữa, tôi nuôi của cụ cả thảy chỉ có năm con."
Cô gái lý sự: "Năm trâu
sao lại sáu cột. Có lẽ bác đánh lạc mất một con trong rừng chứ gì?"
Bác Ba đem việc cột gãy ra phân trần,
nhưng cô nào đâu có nghe: "Thôi bác chịu khó đi tìm cho tôi đi. Năm trâu
sao lại có sáu cột?"
Thấy cô ta lẩm bẩm mãi mấy tiếng
"năm trâu sáu cột", bác lực điền nổi xung: "Chỉ có bắt cô
trói vào cột này thì họa chăng mới thành sáu được!"
Cô gái phú ông không phải là tay vừa,
nhảy lên xỉa xói bác Ba. Bác Ba bực mình bỏ đi vào rừng. Cô tiếp theo chân bác.
Rồi đó hai câu "năm trâu sáu cột" và "bắt cô trói cột" trở
thành lời đối đáp của hai bên.
Cả bác Ba và cô gái về sau đều hóa
thành chim. Hai con chim đó xuất hiện ở vùng rừng núi Thái Nguyên, Bắc cạn là
vùng xảy ra câu chuyện. Hai con chim kiếm ăn từ nhá nhem cho đến mờ sáng: một
con đàng này núi, một con đàng kia núi, một con kêu: "Năm trâu sáu cột",
một con đáp: "Bắt cô trói cột". Người ta nhận tiếng kêu của từng con
một mà đặt tên.
Hết.
KHẢO DỊ
Về Sự tích chim năm-trâu-sáu-cột,
theo lời kể của đồng bào thiểu số ở vùng Hà-giang, Tuyên-quang thì lại có những
điểm hơi khác. Truyện này có lẽ là nguồn gốc của truyện vừa kể trên:
Ngày xưa, ở vùng Tuyên-quang,
Hà-giang có một thổ lang giàu có nhưng lại hiếm con. Hắn nuôi được
hai người con nuôi: một trai, một gái rất xinh xắn và linh lợi. Khi thổ lang chết,
người vợ sợ đất đai của cải của mình sẽ bị một thổ lang lân cận có thế lực chiếm
đoạt nên cố tìm cách giữ về cho mình. Mụ thấy thổ lang nọ đang khao khát con
gái nuôi của mình, mới trang điểm cho nàng và dỗ dành nàng làm thiếp người thổ
lang kia. Mụ nghĩ bụng một khi đã trở thành mẹ vợ thì chàng rể kia sẽ để cho
mình và tài sản của mình yên ổn. Không ngờ cô gái nuôi từ
trước đã chung tình với người con trai nuôi. Hai bên từng yêu thầm dấu vụng và
quyết sống chết với nhau. Vì thế, tuy mẹ nuôi hết sức
khuyên dỗ nhưng cô gái nhất quyết không nghe. Thổ lang kia chờ mãi không được,
toan dùng mưu chiếm đoạt. Người vợ góa của thổ lang nọ bèn sai người đem trâu
bò vàng bạc đến biếu và đoan rằng thế nào cũng tìm ra cách bắt con gái mình
vâng lời.
Một hôm, mụ sai con gái
nuôi chăn một đàn trâu năm con, dặn tối về buộc mỗi con vào một cọc cho cẩn thận.
Buổi chiều hôm ấy, cô gái sau khi cho trâu ăn no, đánh về, thấy chỗ
"chòi trâu" đã có sẵn sáu cọc bèn buộc mỗi con vào một cọc, còn cọc
thứ sáu thì vô tình bỏ cỏ lấp lên, rồi đi nghỉ.
Đến sáng mai người mẹ nuôi giả cách
ra soát trâu. Mụ vờ hỏi con gái sao lại để mất một con.
Cô gái ngạc nhiên, cãi lại. Nhưng mụ mồm loa mép giải bắt
nàng phải đền một con trâu mất. Mụ gọi mọi người tới, bới đống cỏ cho họ thấy
cái cọc thứ sáu rồi giả cách phân bua: - "Của tôi sáu trâu sáu cộc rành
rành ra đấy. Chiều hôm qua nó làm mất một con trâu rồi cố ý bỏ
cỏ lấp cọc để khỏi ai thấy, gian dối đến thế là cùng". Vì đã có
chủ ý nên mụ cố làm to câu chuyện vu vạ. Mụ sai người hầu đến trình với thổ
lang nọ để bắt cô gái phải đền trâu. Cô gái sợ hãi kêu khóc hết lời, mong mẹ
nuôi thương hại. Mụ làm ra vẻ dàn xếp bảo cô gái bán mình cho thổ lang kia để lấy
trâu đền.
Biết là mắc phải mưu độc của người mẹ nuôi,
cô gái bèn gọi người yêu ra gốc cây ở mé rừng than thở. Giữa khi cặp bạn tình
đang giọt ngắn giọt dài thì người mẹ nuôi sai người hầu đánh đuổi chàng trai và
cấm cửa không cho về. Cô gái vô cùng đau khổ, ngửa mặt kêu trời rồi đâm đầu xuống
suối tự tử. Xác nàng trôi theo dòng nước đến một ghềnh đá vướng lại, và
được mọi giống chim nhặt lá che phủ.
Từ đó xuất hiện một giống chim ăn
đêm, ít ai được thấy hình dạng của chúng. Chỉ biết rằng chúng thường đậu trên
cành cây cao nhất rừng, cứ bốn tiếng một kêu dóng dả từ tối đến sáng: "Năm
trâu sáu cọc!"... "Năm trâu sáu cọc!"...
Đồng bào thiểu số ở Việt-bắc có truyện Chim
khảm khắc dường như cũng là một dị bản của các truyện trên nhưng đoạn kết
thì lại có phần nào giống với Sự tích chim bóp-thì-bóp
Một ông chúa có hai cô gái xinh đẹp.
Nàng Hai là người chất phác hiền lành, một hôm đi chơi rừng bị báo vồ, nhưng nhờ
có một chàng trai con nhà dân nghèo tên là Lương kịp thời xông tới
cứu. Anh giết chết ác thú và đưa nàng về nhà. Ông chúa thương hại anh áo quần tả
tơi, máu me đầm đìa, bảo: - "Mày cứu con tao, tao sẽ nuôi
mày". Nhưng Lương chỉ được đãi như đầy tớ. Mặc dầu vậy, anh và nàng Hai vẫn
yêu nhau. Khi ông chúa biết chuyện, lập tức đuổi anh đi và dọa nếu còn tơ tưởng
đến nàng Hai thì sẽ giết chết. Mặt khác hắn cấm cung cô gái. Nhưng họ vẫn bí mật
gặp nhau. Một hôm hai người rủ nhau đi trốn, họ dựng chòi cao ở giữa rừng mà ở.
Ông chúa cho quân đến vây chòi và giao hẹn: - "Xuống ngay sẽ cho chết tử tế".
Hai người không xuống. Tên bắn lên tua tủa. Lương muốn bắn trả lại nhưng bị người
yêu ngăn cản. Lính trèo lên, Lương giơ nỏ nói: "Đứa nào trèo lên sẽ không
được về với vợ con". Nàng Hai lại ngăn cản. Cuối cùng tên bắn lên rát quá,
Lương chĩa nỏ và ngực bắn chết người yêu. Lương cũng bị tên bắn lên giết chết. Chúa bắt đào hai hố cách xa nhau để chôn.
Họ hóa thành hai con chim trống mái,
thường ban ngày đi ăn, đến chiều thì lạc nhau nên gọi nhau ra rả, khi gặp nhau
thì trời vừa sáng. Người ta gọi là chim khảm khắc.
Nguyễn Văn Ngọc có kể một truyện Sự
tích chim bắt-cô-trói-cột của đồng bào thiểu số Hà-giang như sau:
Ở vùng nọ có tục cứ đến ngày vào đám
thì đêm đầu tiên là một buổi lễ tắt đèn đuốc. Hễ người nam bắt được người nữ
nào thì trói vào cột. Đến lúc đèn đuốc bật lên thì người nam sẽ cưới
người nữ ấy làm vợ. Có lần, một người nam cột được một người nữ, đến khi đèn đuốc
đỏ lên thì hóa ra người ấy là cô ruột của mình. Chàng trai xấu hổ chết đi, hóa
làm chim, luôn mồm kêu: "Trói cô vào cột".
Đồng bào Ca-tu có một truyện Sự
tích chim vua quan trói cột (tức là chim bắt cô trói cột ở miền Bắc) nhưng
nội dung khác hẳn các truyện kể trên: có một anh dân nghèo là Ca Ngóc được bà
thần cho một chiếc còi màu nhiệm, hễ cầm lấy thổi thành tiếng
"Vua quan trói cột", và làm cho người thổi có phép tàng hình. Nhờ tiếng
còi của anh, dân chúng nổi dậy đánh giết quan và lính tới làng thu thuế.
Sau đó anh lại được bà thần gả con gái và cho viên ngọc "đen như sừng
trâu, nặng như hũ nước, thơm như mít chín". Anh và vợ tìm đến cung vua làm
cho vua quan và lính tráng bận tâm đi tìm mít; trong khi đó dân chúng xông tới
cướp vũ khí, bắt vua quan trói vào cột rồi giết đi.
Ca Ngóc sau đó chết hóa thành giống
chim, luôn mồm kêu: "Vua quan trói cột". Chúng tôi sợ rằng truyện này
ít nhiều cũng đã bị hiện đại hóa.
Xem thêm các truyện khác tại đây:
-----
Book Introductions by the Owner of Vietnamese Fairy Tales:
Complete Collection of Vietnamese Fairy Tales - A Treasury of Legends and Folklore
Discover over 240 enchanting Vietnamese fairy tales, translated into English and beautifully illustrated. This collection is a treasure trove of legends and folklore that reflect Vietnam's rich cultural heritage. Available as an ebook on Kobo Books and Apple Books.Vietnamese Fairy Tales - Stories in English and Vietnamese
This bilingual collection features 162 Vietnamese fairy tales in both English and Vietnamese, with stunning illustrations. Ideal for language learners and cultural enthusiasts. Available as an ebook on Kobo Books and Apple Books.The Treasury of Fables
An enchanting collection of timeless fables, written in English and beautifully illustrated. Perfect for all ages, these stories offer valuable moral lessons. Available as an ebook on Kobo Books and Apple Books.
Thank you for your support, and happy reading!