Xưa, có hai vợ chồng
một nhà nọ làm ăn chí thú. Họ sinh được ba người con, đều là con trai. Hai vợ
chồng nuôi con rất chăm chút. Từ lâu, tay họ làm ra rất nhiều tiền của, ruộng
vườn, nhưng có miếng gì cũng nhịn ăn để dành, những mong gây dựng cho mỗi con một
cơ nghiệp riêng. Cho đến ngày cưới vợ cho đứa thứ ba xong, chồng bảo vợ: "Chúng
ta nhờ trời con có của nên. Nay chúng ta đã đến kỳ răng long tóc bạc mà con
thì đã khôn lớn cả. Vậy cũng nên chia tài sản cho chúng nó làm ăn, đứa nào lo
phận nấy, để khỏi có sự tranh giành sau này. Có vậy mới yên hưởng tuổi
già được!"
Thấy vợ ưng thuận,
ông già bèn cho mời họ hàng làng nước lại lập chúc thư. Ông chỉ để lại cho mình
và vợ một phần nhỏ tài sản để dưỡng lão, còn bao nhiêu của chìm của nổi đều
chia hết cho các con.
Tuy đã ngoài 60 tuổi
nhưng ông già vẫn còn khỏe mạnh và chưa chịu để tắt chí kinh doanh. Vì thế,
sau khi phân chia tài sản cho các con xong, hai vợ chồng lại lao vào công việc
làm ăn. Với phần của dưỡng lão, họ lại đưa ra buôn bán. Không ngờ thần tài còn
vượng, lãi mẹ đẻ lãi con, tiền bạc lại tuôn về như nước chảy. Không đầy
bảy tám năm sau, họ lại trở nên giàu có như trước. Trong khi đó thì ba đứa con
của ông, phần thì thiếu kinh nghiệm, phần thì siêng ăn nhác làm,
nên cơ nghiệp mới nhen lên chưa được bao lâu đã trở nên sa sút.
Một hôm, cả ba đứa
con đều tìm đến gặp bố mẹ và nói: - Bây giờ bố mẹ ngày
một yếu hèn. Theo ý chúng con, bố mẹ chỉ nên nghỉ ngơi tĩnh dưỡng cho khỏe, để
phần tài sản lại cho chúng con quản lý, chúng con sẽ xin phụng dưỡng bố mẹ đến
mãn đời.
Ông già trả lời: - Bố mẹ cũng muốn như vậy lắm. Nhưng ngặt vì xưa nay cha mẹ nuôi con thì được,
còn con nuôi cha mẹ có phải dễ đâu!
- Bố mẹ đừng
lo gì cả. Bọn con nói tiếp. Người ta không có của cha mẹ để lại cũng nuôi
được cha mẹ thay, huống hồ phần tài sản của bố mẹ như thế thì lo gì
mà chẳng nuôi được!
Ông già nghĩ ngợi hồi
lâu rồi hẹn ba tháng nữa sẽ trả lời.
Xung quanh nhà ông
già là một vườn cây ăn quả. Ở đấy có rất nhiều tổ chim. Một hôm ông bảo trẻ con
lối xóm trèo lên cây muỗm tìm cho mình một tổ chim. Đứa trẻ trèo một chốc bắt
xuống cho ông một tổ trong có bốn con: một cặp vợ chồng chào mào và hai con
chim con. Ông già thả bố mẹ nó ra rồi làm một cái lồng đẹp, bỏ hai
con chim non vào đó. Đoạn cho treo lồng lên cây. Và ông thấy hàng ngày chim cha
và chim mẹ ríu rít mang mồi về bám vào lồng, thò cổ vào mà đút cho con. Ông già
ngẫm nghĩ: - "Loài chim rất yêu con, dù con có bị bắt cũng không chịu bỏ".
Khi hai con chim đã
khôn, ông già lại sai bọn trẻ tìm cách bắt cho được hai con chim cha
và mẹ lại. Bắt được rồi, ông bỏ chúng vào lồng mà thả hai con chim
con kia ra. Nhưng vừa được phóng thích, hai con chim bay một mạch mất hút,
không hề trở lại. Việc đó làm cho ông suy nghĩ nhiều. - "Đồ bội bạc! Chẳng
có con nào nhớ tới bố mẹ của nó cả, nói gì tới chuyện đút mồi nữa". Và sau
đó ông già kết luận: - "Con người ta cũng vậy thôi. Chỉ có trả nợ xuống mà không
có trả nợ lên!"
Ba tháng trôi qua,
ba đứa con của ông già lại đến giục bố mẹ trả lời. Ông già kể cho họ nghe chuyện
chim chào mào vừa qua, nói lên những nhận xét của mình rồi đáp: - Bố
mẹ chẳng phải muốn giữ của lại làm gì đâu! Khi hai tay buông xuôi rồi, có mang
được tý gì xuống âm phủ đâu mà giữ. Nhưng bố mẹ nghĩ rằng những đứa
con thường chăm chút cho con mình hơn là cho bố mẹ. Vả chăng, khi
đang có ăn thì còn có tình có nghĩa, khi đã túng thiếu rồi thì nào biết bố mẹ là
gì nữa. Vì vậy, bố mẹ muốn ở riêng ra như thế này cho đến khi nhắm mắt
tắt hơi, làm được gì ăn nấy, không phải làm phiền đến các con!
Nghe nói thế ba đứa
con hết lời thề thốt. Đứa thứ nhất thề rằng dù các em có bỏ bố mẹ chăng nữa thì
nó cũng sẽ chăm lo cho bố mẹ đầy đủ. Đứa thứ hai thề rằng nó sẽ không để cho bố
mẹ phiền hà lấy một câu. Đứa thứ ba thề rằng dù nó có nghèo khổ đến đâu, thì
cũng đi ăn xin về nuôi bố mẹ. Bà vợ ông cũng bảo: - Con nó đã thề
thốt như thế, ông nên nghĩ lại! Chim khác, người khác, ông ạ!
Cuối cùng thấy vợ
con nói đi nói lại mãi ông già dần dần xuôi lòng, bèn lại mời họ
hàng một lần nữa chia phắt tất cả tài sản còn lại cho ba đứa
con mà không dành lại cho mình một tý gì.
Trong những năm đầu,
ba anh em phụng dưỡng bố mẹ rất tử tế. Miếng ngon vật lạ hễ nghe đâu có bán là
cố tìm mua cho bố mẹ ăn. Nhưng từ năm thứ ba trở đi việc hầu hạ đã có
phần chểnh mảng. Thêm vào đó, công việc làm ăn của họ lại không khấm khá
gì. Cả ba đứa con ông cụ đều là những tay "phá gia chi tử" không kém
cạnh gì nhau, nên số tài sản của bố mẹ chia cho không mấy chốc lại đội
nón ra đi mất cả. Sự khó khăn ngày một in sâu trên nét mặt họ. Và việc chăm sóc
bố mẹ lại càng chểnh mảng. Hơn nữa, ba anh em họ, nhất là ba chị em
dâu thường ganh tỵ nhau từng đồng tiền bát gạo. Trước kia cả ba hàng năm góp tiền
lại cho một người để nuôi bố mẹ. Dần dần sự đóng góp không được đầy đủ như trước.
Thấy kẻ này thiếu một vài quan, người nọ cũng nhất định giữ lại chừng ấy không
chịu đưa. Về sau, họ bàn nhau mỗi người luân phiên nuôi bố mẹ một năm.
Nhưng người anh cả sợ rằng lỡ ra bố mẹ chết sớm thì người chưa nuôi có lợi, mà người
đã nuôi sẽ bị thiệt thòi, nên rút xuống nửa năm, rồi lại rút xuống ba
tháng. Cuối cùng họ đồng tình mỗi người nuôi một tháng, nhưng không theo thứ tự
nào cả mà bằng cách rút thăm. Càng già gân cốt càng suy, đi lại không
được, do đó càng đòi hỏi phải chăm chút nhiều hơn. Thế mà trái lại, mỗi
ngày sự nuôi nấng cha mẹ mỗi tệ, thậm chí con chỉ mong đến kỳ hạn để
tống bố mẹ đi.
Cứ như vậy chưa đầy
ba năm bố mẹ vì không chịu được đói và rét, lần lượt qua đời. Do truyện này mà
có câu:
Cha mẹ nuôi con bằng
trời bằng bể,
Con nuôi cha mẹ con
kể từng ngày.
Hay là:
Cha mẹ nuôi
con bể hồ lai láng,
Con nuôi cha mẹ kể
tháng kể ngày.
Hết.
KHẢO DỊ
Việt-nam còn có
truyện Bù chì:
Có bốn anh em trai
đều ở riêng nuôi một cha già. Họ chia nhau mỗi người nuôi một năm. Về sau ganh
tỵ nhau, rút xuống còn ba tháng và giao hẹn trước khi nhận bố về nuôi thì phải
cân, nếu ai để bố nhẹ cân thì người sau không nhận, bắt người trước phải nuôi
cho đến lúc lên cân.
Trong đám con có một
người rất keo kiệt, không cho bố ăn đầy đủ. Khi sắp đến phiên bàn giao, hắn biết
rằng sẽ sút cân, nên đúc sẵn một cục chì để lúc cân bắt bố giắt vào cho nặng.
Vì vậy có câu tục ngữ "Còn cha, pha chì nốt."
Một dị bản của truyện Bù
chì kể có hơi khác. Đại thể cũng có bốn anh em trai nuôi một bố già, cũng
hẹn nhau mỗi người phải nuôi ba tháng và khi bàn giao cũng phải cân. Cân không
đầy đủ thì phải nuôi cho đến lúc lên cân.
Trong số đó có một
đứa nhà rất nghèo, nuôi bố bữa đực bữa cái. Sắp đến kỳ bàn giao, rất lo bố sẽ
sút cân. Bố thương tình đúc một hòn chì đeo vào cho nặng. Vì vậy có câu tục ngữ
"Cha mẹ bù chì cho con".
Xem thêm các truyện
khác tại đây:
-----