Ngày xưa có vợ chồng
nhà phú hộ nọ sinh được năm người con gái. Giàu có, lại không con trai, nên bao
nhiêu tình thương, họ đều dồn vào những cô con gái. Họ cưng như trứng mỏng, hễ
con đòi gì là được nấy.
Lần lượt năm cô lớn
lên, lấy chồng và đi ở riêng.
Vì con gái đứa nào
cũng lấy chồng xa nên sau khi cô út ở riêng được ít lâu hai ông bá phú hộ cảm
thấy nhớ các con quá. Họ còn tính chuyện chia nhau đi thăm các con. Một hôm, vợ
bảo chồng: - "Sắp tới, ông chịu khó ở nhà trông nhà cho tôi đi thăm chúng
nó một lượt, sau đó tôi lại về trông nhà cho ông đi". - "Phải
đó", chồng đáp, "nhưng bà phải đi nhanh nhanh lên mới được, đừng bắt
tôi phải đợi lâu" - "Không được đâu, tôi tính ở lại với các con đứa
nào ít nhất cũng phải một tháng, năm đứa vị chi là năm tháng, còn đi đường tổng
cộng độ vài ba chục ngày, như vậy cũng phải mất ngót nửa năm đó ông ạ!". -
"Thôi được, bà nó đi đi, bà nhớ đừng để cho đứa nào quấn quýt quá, rồi ăn
dầm nằm dề làm cho tôi trông đợi".
Rồi đó người vợ cùng
con hầu ra đi. Nhưng chỉ được vài tháng, chồng đã thấy vợ trở về vẻ mặt buồn
xo. Chồng hỏi dồn: - "Cơn cớ làm sao mà bà về nhanh như vậy, có gặp điều
gì dọc đường hay không mà vẻ mặt không được vui?". Vợ đáp: - "Chẳng
có gì hết, tôi vẫn bình yên, chúng nó đều mạnh khỏe, tôi về sớm là vì tôi muốn
để ông khỏi trông, ông cứ đi một lần cho biết". Thấy vợ nói úp mở, phú hộ
chưa hiểu thế nào cả, cuối cùng ông cũng sắm sửa hành lý ra đi.
Ông ghé nhà người
con gái thứ nhất. Chàng rể đón tiếp ông niềm nở làm ông rất hài lòng. Nhưng con
gái ông thì lại không được như vậy. Nó cũng chuyện trò giả lả được ít câu rồi
quay vào công việc của nó.
Nhà các chàng rể của
ông phần nhiều đều thuộc vào hạng khá giả không kém gì nhà ông. Cho nên con gái
của ông còn mải trông nom kẻ ăn người ở, không lúc nào rảnh rỗi. Đến chừng chồng
nó ra đồng trông cày coi cấy thì con gái ông còn chuyên việc bếp núc, lúi húi
suốt buổi trong bếp, cha con chẳng có dịp chuyện trò. Mãi đến gần trưa, ông cảm
thấy bụng đói cồn cào, nhưng con ông lại chẳng chịu cho ông ăn ngay.
Ông toan bảo nó cho
mình ăn trước như khi còn ở nhà, nhưng rồi lại nghĩ thầm: - "Để còn xem nó
đối đãi với cha nó ra sao cho biết". Ông thấy con gái chờ cho chồng mình
đi làm về mới dọn cơm ra. Nhưng chàng rể của ông lúc ấy tuy đã về rồi
còn bận một số công việc. Cho nên ông lại phải đợi. Đến chừng ấy thấy đã quá
trưa, con gái ông lên tiếng gọi chồng: - "Mình ơi, hãy để đó vào ăn cơm đi cho ông già ăn với!". Nghe con nói thế ông cảm thấy không được vui. Bữa
cơm chiều và liên tiếp mấy ngày sau cũng như vậy. Con gái ông chăm sóc cho chồng
nó chứ chẳng phải cho ông. Ông rất buồn, bụng bảo dạ: - "Thì ra bây giờ nó
coi cha nó chẳng ra cái quái gì. Nếu chồng nó không ăn thì có lẽ mình phải ngồi
nhịn đói".
Ở chơi được ít ngày,
thấy con gái không được vồn vã đằm thắm như xưa, ông bèn bỏ dự định cũ là ở
chơi trong một tháng, đã vội vã từ giã chàng rể và con gái mà đi đến nhà người
con gái thứ hai cách đấy non một ngày đường. Trong cuộc hành trình lần này, ông
lẩm bẩm:
-"Chắc những đứa
sau phải khác, chẳng lẽ đứa nào cũng như vậy cả sao. Vợ chồng ta còn trông cậy
chúng nó rồi đây sẽ chia nhau về phụng dưỡng lúc bố mẹ tuổi già kia mà".
Nhưng khi đến, ông lại
đâm ra thất vọng. Nhà chàng rể thứ hai tuy không giàu bằng chàng rể thứ nhất
nhưng cũng có của ăn của để. Vợ nó thấy bố đến thăm cũng tiếp đãi gọi là cho
tròn bổn phận rồi lại loay hoay vào công việc nhà chồng, chẳng chịu bớt chút
thì giờ hàn huyên cho bõ những lúc cha con xa nhau. Lần lượt ông đi thăm đủ cả
năm cô gái quý nhưng chẳng đứa nào là không bận bịu với công việc của mình, chẳng
đứa nào quan tâm chăm sóc đến ông như lúc còn ở nhà. Sau cùng ông
chép miệng:
- Vậy là con gái một
khi bước về nhà chồng thì chẳng còn là con của mình nữa. Nó xem chồng trọng hơn
bố mẹ.
Rồi đó ông quày quả
ra về. Ông tính lại thời gian thăm con cả đi lẫn về không đầy hai tháng, so với
chuyến đi của vợ lại còn ngắn hơn. Nỗi buồn phiền làm cho ông khó ở trong một
vài tuần. Khi đã bớt, ông gọi vợ lại bàn rằng: - "Thế là đẻ được mấy đứa
con gái, có cũng như không. Hy vọng dựa cậy vào chúng nó đỡ đần lúc tuổi già là
không được nữa. Bây giờ bà nó ở nhà để tôi đi kiếm một đứa con nuôi đặng
mai sau nó săn sóc chúng mình lúc mắt lòa chân chậm. Bà nó nghĩ
sao?". Vợ phú hộ trả lời: - "Thôi ông ạ! Ông đừng có đi mất công nhọc
xác. Con đẻ rứt ruột ra mà chúng nó không đoái không hoài thì con nuôi mà làm
gì. Để tôi kiếm cho ông một người vợ lẽ. Không biết chừng nó đẻ cho chúng ta một
đứa con trai có người nối dõi tông đường chẳng phải tốt hơn ư!". -
"Trên đời này có kẻ tốt người xấu, không phải ai cũng như ai, bà đừng ngại.
Nếu tôi đi tìm dăm bữa nửa tháng mà không xong thì trở về tính liệu sau cũng
chưa muộn". - "Được rồi, ông cứ đi đi, cố tìm một đứa con ngoan phụng
dưỡng, mọi việc ở nhà mặc tôi lo liệu".
Phú hộ bèn đóng bộ một
ông già nghèo khó cất mình ra đi. Ông đi từ làng này đến làng khác, đến
đâu ông cũng rao:
- Có ai mua cha thì
ra mà mua. Mua ta về làm cha chỉ mất năm quan tiền thôi.
Mọi người nghe ông
già rao như vậy ai cũng tưởng ông điên. Có người vui miệng nói: - "Mua lão
già ấy để về nhà mà hầu ư, và để rồi đây lão ta trăm tuổi có được đồng nào
còn phải lo tống táng ư. Thà là nuôi một người đầy tớ còn hơn". Tuy có
nghe nhiều lời mỉa mai cười cợt, phú hộ vẫn không nản chí, vẫn đi hết xóm này tới
ấp kia, miệng rao không ngớt.
Bấy giờ ở mật làng nọ
có hai vợ chồng một nông phu nghèo. Nghe có người đi bán mình làm cha, chồng bảo
vợ: - "Hai đứa mình mồ côi từ tấm bé chưa bao giờ được hưởng
tình cha con, lại chưa có mụn con nào, thật là buồn. Thôi thì ta mua ông già
này về thủ thỉ với nhau khuya sớm cho vui cửa vui nhà". Thấy vợ bằng lòng,
anh chàng chạy ra đón ông già vào và nói:
- Ông định bán
bao nhiêu tiền?
- Năm quan
không bớt.
- Thú thật với
ông, nhà tôi nghèo muốn mua nhưng không sẵn tiền. Vậy ông ngồi chơi để tôi bảo
nhà tôi đi vay xem.
Phú hộ ngồi chờ hồi
lâu, thấy chị vợ chạy đi một lát lại trở về, nhưng số tiền vay được chỉ có hai
quan. Anh kia bèn nói:
- Hai ngày nữa
mời ông trở lại, chúng tôi sẽ có đủ tiền.
Hai ngày sau phú hộ
lại tới. Anh nông phu trao tiền cho ông, mời ông vào nhà, "cha cha, con
con" rất thân tình. Đoạn anh bảo vợ đi chợ lo cơm nước. Phú hộ thấy đầu
tóc người vợ hôm nọ còn dài, bây giờ đã biến đi đâu mất, bèn ngạc nhiên hỏi:
- Tại sao đầu
tóc của vợ con lại cắt cụt đi như vậy? Anh nông phu tần ngần hồi lâu rồi đáp:
- Chẳng giấu gì
cha, nhà con nghèo không đủ tiền mua, mà nếu không mua thì cũng ít có dịp nào tốt
hơn. Vì vậy, vợ con phải cắt tóc bán đi mới đủ số tiền năm quan đó.
Nghe nói, phú hộ vẫn
làm thinh. Từ ngày có người cha nuôi, hai vợ chồng anh nông phu tỏ ra rất niềm
nở và chịu khó chăm sóc hầu hạ không biết mệt. Phú hộ vẫn không cho biết quê
quán gốc tích thật của mình, hàng ngày vẫn ăn no ngủ kỹ, đôi lúc lại kêu váng đầu
mỏi lưng, bắt họ phải xoa bóp hoặc tìm thầy chạy thuốc. Mặc dầu vậy, hai vợ chồng
vẫn cơm nước săn sóc không bê trễ. Cứ như vậy được vài tháng sau, nhà họ đã
nghèo lại nghèo thêm. Họ phải cố gắng làm thêm để nuôi cha, có bữa phải nhịn
đói để nhường cơm cho ông già. Tình hình như vậy kéo dài được nửa năm, nợ nần của
họ chồng chất quá nhiều mà trong nhà thì gạo và tiền đã kiệt. Một hôm hai vợ chồng
tỉnh dậy đã thấy người cha nuôi khăn gói chỉnh tề. Ông bảo họ: - Các con hãy đốt
cái nhà này, rồi đi theo ta!
Vợ chồng đưa mắt
nhìn nhau tưởng ông phát điên. Nhưng sau đó đã thấy phú hộ giục:
- Làm con thì
phải vâng theo cha mẹ, chớ có sai lời. Cha đã bảo các con đi theo ta
kiếm ăn, còn cái nhà này ọp ẹp chẳng đáng bao lăm, đừng tiếc nữa.
Vợ chồng không dám
cãi, đành nhặt nhạnh một vài món đồ buộc thành một gói, rồi châm lửa đốt nhà.
Đi theo ông già, họ thấy ông lần hồi xin ăn, tối lại vào nhà người xin ngủ nhờ.
Họ vẫn vâng lời không chút phân vân. Ba người lần hồi đi xin ăn như thế được năm
ngày. Sau cùng đến một nơi nhà ngói tường dắc, ông mới vui vẻ bảo họ:
- Các con, đây
đã đến nhà ta rồi!
Vợ phú hộ bước ra cổng
đón vào, ông tươi cười bảo vợ:
- Đây mới thật
là con của chúng ta!
Bấy giờ vợ chồng anh
nông phu mới biết cha mẹ nuôi mình là một nhà giàu có. Phú hộ bảo anh
nông phu lấy theo họ mình và từ đó hai vợ chồng bước vào một cuộc đời sung sướng.
Ít lâu sau, phú hộ
lâm bệnh nặng. Biết mình sắp gần đất xa trời, ông bèn làm tờ di chúc để phần lớn
tài sản cho đứa con nuôi, đoạn ông gọi vợ đến trối:
- Sau khi tôi
chết, bà nhớ đừng cho năm đứa con gái biết. Nếu chúng nó nghe ai mách mà về đây
chưa biết chừng tôi sẽ "bứt néo" cho mà coi. Việc để
tang thì đứa con trai cứ theo cổ tục cắt tóc đội mũ quấn rơm trên đầu
để chứng tỏ mình chịu cực chịu khổ với cha mẹ thì thôi cũng được, nhưng đứa con
dâu thì bà bảo nó khỏi cắt tóc, vì tôi chưa bao giờ quên cái việc nó đã phải
bán mớ tóc dài của nó để mua cha, vậy nó chỉ cần đội khăn tang là đủ.
Nhưng sau khi khâm
liệm cho chồng xong, bà phú hộ vì nặng lòng thương con nên cũng cho người lén
báo tin cho năm đứa con gái biết.
Khi chúng về, bà đón
ở cổng thuật lại lại trối của cha chúng cho nghe và bảo chúng đừng có vào nhà kẻo
có sự chẳng lành. Năm người con gái tỏ lòng hối hận những việc đã rồi. Khi đưa
linh cữu ra đồng, các con gái cố đòi đi đưa cho bằng được. Mẹ khuyên can
con mãi không xong, cuối cùng đành phải xé cho chúng, ngoài khăn tang
còn thêm mỗi đứa một vuông vải xô cho chúng che mặt lại để mong linh
hồn bố chúng khỏi biết.
Từ đó, người ta bắt
chước để tang theo cách gia đình này đã làm: con trai cắt tóc vành rơm, mũ mấn, dây lưng chuối như cổ tục, con dâu được miễn cắt tóc, chỉ
đội khăn tang, lại miễn cả che mặt, còn con gái thì ngoài khăn tang còn có một
mảnh vải con để che mặt.
Hết.
KHẢO DỊ
Việt-nam còn có truyện Của
để bán, một dị bản của truyện trên:
Một phú hộ có con
gái lấy chồng xa làng đã có cháu ngoại. Một hôm ông đến chơi nhà rể. Như đoạn đầu
của truyện Ông già họ Lê, rể bảo con đi gọi ông về ăn cơm. Nhưng đứa
bé chỉ gọi có ông nội nó, ông ngoại hỏi: - "Sao cháu không gọi cả hai
ông?" - "Người ta bảo đi gọi ông nội". Cũng như truyện trên, giận
con gái và rể, phú hộ trở về bảo vợ: - "Có con gái tức là không có gì cả,
cậy mình ở nhà để tôi đi kiếm đứa con" - "Để tôi kiếm cho một người
làm lẽ". Ông già không chịu. Ra đi, đến đâu ông cũng rao: - "Ai muốn
mua ta làm cha không?". Ông giả điếc trước những lời cười cợt, vẫn đi và
rao không mệt mỏi. Cuối cùng cũng có một cặp vợ chồng nghèo đón ông vào hỏi giá
rồi chồng bảo vợ đi vay năm quan trao cho ông già. Được vợ chồng chăm sóc, và
lũ con - vì cặp vợ chồng này có mấy người con - coi mình như ông nội, phú hộ
ngày ngày ăn no ngủ kỹ.
Hai vợ chồng nuôi bố
nuôi bị khánh kiệt. Bèn bán một đứa con. Khi nói cho ông biết, ông cũng mặc kệ;
năm quan vẫn cất dưới gối không động đến. Lại đến lượt bán đứa con thứ hai, rồi
chồng tự bán mình. Ông già vẫn tỏ ra không quan tâm. Sau hai năm hết ăn, một
hôm phú hộ bảo dâu đưa mình đến nhà chồng đang bị cầm cố (ở đợ), nói với chủ: -
"Xin phép ông cho con tôi về ít ngày có việc cần". Rồi ông bảo dâu và
con chuẩn bị lên đường. Về lại dinh cơ của mình, phú hộ bảo vợ nhận lấy con dâu
mới đưa về. Cuối cùng đưa tiền cho con và dâutrang trải nợ nần và chuộc mấy
đứa cháu về. Từ đó họ sống với nhau vui vẻ sung sướng. Truyện không nói đến
khăn tang như truyện trên.
Người Tày có truyện Ngọt
miệng chua lòng tuy có khác với truyện của ta, nhưng theo chúng tôi, hai bản
dường như có cùng một nguồn, vì chủ đề và hình tượng gần gũi:
Một ông già có hai
con gái đã gả chồng, và một con trai đã chết, chỉ còn một con dâu trẻ tuổi và đứa
cháu nội còn bé. Ông có một số vàng thoi bạc nên dành dụm trong "già
đời người" từ lâu cất giấu định chia cho các con gái vì ông thấy cháu hãy
còn măng sữa mà dâu thì dù sao cũng là người ngoài.
Một hôm, ông gói kín
vàng bạc bỏ vào tay nải, trước tiên mang đến nhà cô con gái lớn. Đi đường rừng
đến trưa mới tới vào lúc cả nhà đang ăn. Con gái hỏi: - "Bố đã ăn cơm
chưa?" - "Bố ăn từ sáng". Tuy nghe nói vậy, cô gái vẫn không mời
thêm. Sau do ông già lại mang tay nải đến nhà con gái thứ hai.
Thấy bố đến, cô này
cũng hỏi: - "Bố đã ăn cơm chưa?" - "Bố ăn từ sáng". Cũng
như người chị, cô này cũng không mời thêm. Thấy trên lò có bắc nồi chõ, người bố
hỏi gợi ý: - "Chõ gì đấy?" - "Con hấp cái màn và áo quần
để giết rệp". Biết con nói láo, ông già bảo: - "Có con trâu ăn ruộng
mạ nhà ai ở đầu làng". - "Đúng ruộng mạ nhà con".
Trong khi con gái chạy vội ra đồng, ông già thử mở vung nồi chõ thì thấy đầy một
chõ xôi, bèn bốc ăn. Khi ông già trở về nhà mình, con dâu sắp đi thăm đồng,
nhưng thấy bố chồng đã về, bèn nán ở lại để thổi cơm. Để thử con dâu, ông nói:
- "Bố đã ăn rồi". Mặc dầu vậy, cô con dâu vẫn thổi cơm và khi cơm
chín dọn ra, ông già nói: - "Cha đã bảo ăn rồi mà" - "Bố cứ ăn
mười bữa cơm người không bằng một bữa cơm ta". Thấy con dâu tốt bụng, ông
già liền cho dâu số vàng bạc. Đoạn ông bảo nó rằng mình giả vờ chết, hãy báo
tin cho hai con gái biết. Được tin, hai cô con gái khóc từ ngoài cổng khóc
vào. Cô lớn kể lể: - Sáng nay bố đến thăm con, con còn làm thịt chó
cho bố ăn"... Cô hai: - "Sáng nay bố đến thăm con, con còn mổ gà mời bố". Giận quá, ông
già liền nhổm dậy cầm gậy đuổi đánh chúng.
Xem thêm các truyện khác tại đây:
Truyện 167. Sự tích
chiếc khăn tang
-----
Comments
Post a Comment