Ngày xưa có một nàng
công chúa con một ông vua nước nọ nổi tiếng xinh đẹp, nhưng có điều đặc
biệt là nàng vốn ít điều ít lời, thường rất hà tiện lời nói. Trừ những lúc thật
cần thiết, còn ít khi nàng chịu mở miệng nói ra. Khi công chúa đến tuổi lấy chồng,
nhà vua cho niêm yết khắp nơi rằng cho phép bọn con trai bất kể là sang hay
hèn, thôn quê hay thị thành, ai có cách làm cho con gái mình nói lên ba câu thì
sẽ gả ngay cho người đó. Nhưng nếu trong một ngày mà không làm xong thì sẽ đánh
trăm trượng, đuổi về.
Tin kén rể của nhà
vua loan ra, đã có nhiều chàng trai, trong đó không thiếu gì hàng công tử vương
tôn, đến xin thử thách, nhưng đều không thành công, cuối cùng đành phải nhận lấy
trận đòn máu rơi thịt nát mà về. Bởi vậy cũng đã lâu năm rồi, hoàng
gia vẫn chưa kén được phò mã.
Một hôm, có một
chàng trai trẻ tuổi trông vẻ khốn khó, ngốc nghếch, tên là Mồ Côi, tự dưng ở
đâu tìm đến cổng hoàng thành xin nộp đơn. Thấy chàng ăn mặc lôi thôi, bọn lính
thị vệ toan không cho vào. Nhưng rồi tuân theo niêm yết, họ đành phải thu nhận.
Theo lệ, người ta dẫn Mồ côi vào hoàng cung cho ở ngoài sân trước cửa lầu của
công chúa sau khi bắt đọc kỹ một lượt tờ niêm yết. Đoạn báo tin cho công chúa
biết để chuẩn bị. Trong khi đó có những viên quan đã cắt đặt sẵn, ngồi ở sau
màn làm phận sự theo dõi để chứng thực việc công chúa có nói hay không.
Người ta thấy buổi
sáng hôm ấy Mồ Côi bước vào sân, chưa nghĩ đến việc tiếp xúc với công chúa đã bắt
đầu lo bữa ăn trưa của mình. Anh hỏi mượn nồi, xin củi, vo gạo, tìm đá kê làm bếp
ở ngay bên thềm. Nhưng đá kê anh chỉ nhặt có hai hòn mà đít nồi thì
tròn, nên đặt lên mấy lần đều bị nghiêng đổ. Mỗi lần nồi đổ, Mồ Côi lại kiên nhẫn
xê dịch hòn đá, nhưng dù sửa soạn thế nào, nồi đặt lên cũng chông chênh chỉ
toan lật xuống. Bấy giờ công chúa ngồi trên lầu nhìn xuống, thấy chàng trai
loay hoay mãi với hai hòn đá kê đã bao nhiêu lần mà nồi vẫn đặt không
vững, nên cảm thấy bực mình. Nhân một lúc nồi lại nghiêng nghiêng sắp đổ, công
chúa nói chõ xuống:
- Tìm một hòn
đá nữa mà kê!
Nghe theo lời, Mồ
Côi chẳng nói chẳng rằng, bỏ đi tìm một hòn đá thứ ba đưa về, bấy giờ nồi đặt
lên mới vững. Sau khi trút gạo vào nồi, Mồ Côi bắt đầu đánh đá lửa. Anh đánh đi
đánh lại nhiều lần đều không được. Vì anh đặt bùi nhìn lên phía trên đá nên
tinh lửa tuy bật ra nhưng đều không bén vào bùi nhùi. Anh đánh no nê chê chán vẫn
không ăn thua, vì mỗi lần không được anh lại sửa soạn ở chỗ hòn đá, chứ không
soạn chỗ bùi nhùi. Trên lầu nhìn xuống, công chúa thấy sốt cả ruột, nên vào lúc
đánh đến lần thứ mấy mươi, nàng bèn nói chõ xuống:
- Đặt bùi nhùi
xuống dưới!
Như cái máy, Mồ Côi
nghe theo lời, sửa lại vị trí bùi nhùi thì quả nhiên đánh lửa bén ngay. Vẫn
không một lời cảm ơn hay nói gì với công chúa, anh cứ cắm cúi làm công việc của
mình. Sau khi cơm canh đã chín, Mồ Côi nấu luôn ấm nước chè. Nước sôi rồi, có
việc rót nước từ ấm vào cái bầu nậm mà chàng thường mang theo bên người.
Miệng bầu nậm thì bé, miệng ấm thì rộng nên anh rót chảy cả ra ngoài. Anh cố sửa
soạn để nước chè khỏi chảy phí mất, nhưng mỗi lần làm là một lần mất công, nước
vẫn lênh láng ra ngoài. Thấy thế, công chúa bực mình bảo:
- Đặt vào đấy một
chiếc đũa!
Mồ Côi lại cúi đầu
làm theo. Quả nhiên nước chảy theo đầu chiếc đũa lọt gọn vào miệng bầu nậm.
Bấy giờ vị quan làm
phận sự theo dõi công chúa đã đến gặp vua, nói:
- Tâu bệ hạ.
Công chúa đã nói chuyện với chàng trẻ tuổi đến lần thứ ba. Hạ thần đã ghi xong.
Vua lấy làm ngạc
nhiên, sai dẫn Mồ Côi tới xem mặt. Thấy chàng ăn mặc lôi thôi, vua không được
hài lòng. Nhưng nghĩ rằng biết bao nhiêu người không thể làm cho con mình mở miệng,
thì người này hẳn là phải có tài năng xuất chúng gì đây, vả lại một ông vua
không bao giờ hai lời, nên cuối cùng quyết định gả công chúa cho Mồ Côi.
Hết.
KHẢO DỊ
Tương tự với truyện
của ta trên kia, đồng bào Tày có truyện Nói khoác mất con gái mà người
Nùng, người Dáy cũng kể giống nhau:
Một trưởng giả giao
hẹn nếu ai làm cho con gái mình nói được ba câu trong một buổi thì sẽ cho không
làm vợ. Chạ - chàng trai nghe tin này đến trong một ngày giỗ để giúp
việc mổ lợn - xin được thử (ở đây không có chuyện phạt một trăm trượng như truyện
của ta) và nhờ các bô lão có mặt trong ngày giỗ làm chứng hộ. Lần đầu, chàng bảo
cô gái trưởng giả đi gánh nước để về đun sôi cạo lông. Nhưng cô mất công
gánh bao nhiêu lần đổ xuống vô hiệu, vì Chạ đặt sấp chảo. Lần thứ mười một, cô
gái không nén được bực mình, bảo Chạ: "Phải lật ngửa chảo mới đổ được. Dốt
ơi là dốt!". Thế là Chạ có được câu nói thứ nhất. Nước đun xong, Chạ bảo
cô gái giữ lợn cho mình chọc tiết, nhưng anh không đâm bằng mũi dao mà lại đâm
bằng chuôi làm cho cô gái phải đè lợn hết sức vất vả vì những cái quẫy của nó.
Bực mình cô gắt: - "Đâm đằng mũi ấy. Dốt ơi là dốt!". Chạ lại được
câu nói thứ hai. Tiệc ăn xong. Chạ cùng cô gái làm phận sự rửa bát, nhưng anh lại
bỏ tất cả đĩa bát vào sọt toan xóc xóc như kiểu rửa rau, khiến cô phải kịp thời
ngăn lại với câu. - "Rửa từng cái một chứ. Dốt ơi là dốt!". Thế là Chạ
cỏ đủ cả ba câu nói của cô gái và được các bô lão chứng thực, làm cho trưởng giả
đành phải y ước gả con.
Riêng truyền đồng
bào Cao-lan kể, có một vài tình tiết hơi khác. Lần đầu, để buộc cô gái phải
nói, là việc chàng Mồ Côi - ở đây là Mô Côi - lật úp chảo như trong truyện
trên. Lần thứ hai không phải đâm chuôi dao vào lợn mà chàng Mồ Côi buộc thòng lọng
vào đuôi lợn để bắt lợn - "Phải buộc vào chân thì mới trói nổi lợn, chứ buộc
vào đuôi thì trói nỗi gì", cô gái kêu lên thế. Lần thứ ba, không phải rửa
bát mà là dọn cỗ. Mồ Côi đã có chú ý giấu đi một số đũa làm cho khách mấy mâm
phải ngồi chờ. Bị bố trách, cô gái phải đi gọi Mồ Côi lấy đũa cho khách. Thế là
ba lần cô gái mở miệng, kết quả Mồ Côi thắng lợi buộc phú ông phải y ước gả.
Một dị bản khác của
người Dao thì cô gái mở miệng nói ra không phải ba mà đến
năm lần. Mỗi lần cô nói, chàng trai lại bập một nhát dao vào cột để đánh dấu. Lần
đầu chàng trai làm phận sự bắt lợn để giết thịt, lại nhè phải con lợn nái. Cô
gái kêu lên. - "Ấy, mổ con lợn béo trong chuồng chứ!". Lần thứ hai chọc
tiết lợn, anh cầm dao chọc vào đít lợn. Tiếng cô gái: - "Ấy chọc ở cổ, sao
lại ở đít". Lần thứ ba cạo lông, anh chỉ giội vào lợn bằng nước lã. Lại tiếng
cô gái: - "Phải nấu nước sôi giội vào chứ!"- Lần thứ tư luộc lòng,
anh cứ để nguyên bộ lòng lợn cả phân. Cũng lại tiếng cô gái: - "Ấy phải
thuôn cho sạch phân đã chứ!". Lần thứ năm, cũng như một truyện
trên kia, khi làm phận sự rửa bát, anh cũng cầm sọt xóc lên xóc xuống. -
"Xóc thế vỡ mất thôi!". Cô gái than. Anh thắng cuộc1.
Cũng cùng một mô-típ
trên nhưng khác hình ảnh, có truyện của người Ma-rốc (Maroc): Công chúa
Sát-sa hay là Mát-cút-sa:
Một công chúa rất đẹp
nhưng cũng rất ác, tuyên bố chỉ lấy người nào làm cho mình nói, nếu không,
trong hạn một đêm phải chém đầu. Những chàng trai khinh suất chết vì việc này
khá đông, phơi ở cổng thành đã đến 93 thủ cấp. Một ông vua nước láng giềng có bảy
người con trai. Do biết việc trên, nên trước khi chết vua di chúc lại dặn con
không được vượt quá biên giới. Người con cả lên nối ngôi, một hôm đi săn ở núi,
không ngăn được tò mò, bèn vượt qua, rồi phi ngựa đến kinh thành. Một bà già ở
một hang gần đấy cản lại nhưng hắn không nghe, chỉ gửi ngựa và túi vàng lại, rồi
tiến vào xin được thử thách. "Đã biết điều kiện chưa?", vua láng giềng
hỏi - "Biết". Bèn đưa vào, đi qua bảy tấm màn. Ở đây cuộc thử thách
không tiến hành ban ngày mà là ban đêm. Hoàng tử cùng công chúa ngồi
ăn uống với nhau nhưng không ai nói một câu. Trời sáng, sắp đến giờ đọc kinh,
hoàng tử bị điệu đi xử tử. Hoàng tử thứ hai đến lượt mình lên ngôi, cũng lại đi
và cũng thất bại bỏ xác. Bốn người em khác cũng lần lượt lên ngôi và cũng chịu
rơi đầu. Hoàng tử út thề quyết báo thù. Sau khi lên ngôi, chàng cũng ra đi,
nhưng xin vua láng giềng hạn cho trong bảy ngày. Vì hắn giỏi chơi đàn nên vua
cho ở một ngôi nhà xinh để đánh đàn. Ngày thứ sáu, công chúa vẫn không nói một
câu. Nhưng những con chim bồ câu sau khi được nghe những bài đàn bèn nói với
nhau: - "Làm sao để cứu cái anh chàng cho chúng ta nghe những tiếng đàn êm
tai kia khỏi chết?"- "Làm sao?", con khác hỏi. - "Chúng ta
hãy đến giả bộ xin anh ta xử cho một việc, thế nào rồi công chúa lại chẳng tham
gia". Sang ngày thứ bảy, những con bồ câu đến đậu ở cửa sổ xin phân xử:
chúng tôi có ba chị em chia của, con thứ nhất đòi chiếm 3/6, con thứ hai chiếm
2/6, còn lại 1/6 thì con kia không chịu. Xin anh phân xử hộ. Hoàng tử út nói: -
"Phải chịu như thế. Nghe nói, công chúa tức mình vì mình vốn thông hiểu luật
lệ và phong tục, vội cãi: - "Xử như thế là sai, phải chia như thế này
này...". Viên quan ngồi sau màn ghi chép ngay lời nói của công
chúa. Thế là hoàng tử thắng cuộc, mang công chúa về làm vợ.
Xem thêm các truyện khác tại đây:
-----
Comments
Post a Comment