Ngày xưa, có nhà họ
Lê có một cô gái nhan sắc xinh đẹp. Không những thế, nàng còn văn hay chữ tốt,
lại thạo đủ các nghề. Những cô gái đẹp trong vùng khó có cô nào ăn đứt. Khi
nàng đã đến tuổi lấy chồng, có nhiều chàng trai hoặc con quan, hoặc con nhà
giàu, hoặc tú cử đến cầu hôn, nhưng ông già họ Lê đều từ chối. Ông nói với mọi
người: - "Con gái tôi không muốn làm bà quan, cũng không thích làm bà phú
hộ. Nó chỉ muốn lấy một người chồng có nghề cầm tay mà nghề đó phải tinh thuần
không ai hơn mới được. Nếu không thế thì chả nên đến làm gì cho mất công!".
Tin kén rể bay ra,
những tài năng bốn phương tấp nập đến xin ra mắt, nhưng chả một ai làm cho ông
già họ Lê vừa ý. Người ta chỉ thấy ông than vãn sau mỗi lần thử sức: -
"Tài năng trong thiên hạ thực hiếm lắm thay!".
Một hôm, trong buổi
sáng ông tiếp luôn một lúc ba chàng trẻ tuổi, khỏe mạnh, đẹp trai. Sau khi nghe
họ trình bày tên tuổi, nghề nghiệp, ông già mới biết đó là ba nhân tài quê ở ba
nơi, tình cờ gặp nhau tại đây. Một người tự xưng bắn giỏi có thể bắn bất cứ một
vật gì dù khó đến đâu, và dù xa bao nhiêu. Một người tự xưng lặn giỏi có thể sống
dưới nước hàng tuần mà không sợ nguy hiểm, có thể tìm thấy những vật nhỏ bé ở
dưới đại dương. Còn người thứ ba thì tự xưng là một thầy thuốc lành nghề, có thể
cải tử hoàn sinh bất kỳ một con bệnh nào, kể cả những con bệnh vừa tắt thở.
Ông già Lê rất vui mừng,
vội dắt người thứ nhất ra sân, trỏ một cây thông cao chót vót ở bờ giậu mà bảo: "Tôi
sẽ cho người nhà trèo lên ngọn cây đánh dấu vôi vào một cái lá, ngài cố gắng bắn
thế nào cho lá đó rụng xuống trước mặt chúng ta, lúc đó tôi mới tin
là thực tài."
Nghe nói thế, anh
chàng không hề từ chối, vội chuẩn bị cung nỏ. Quả nhiên, chỉ một mũi tên văng
ra, ngọn lá thông có dấu vôi rơi xuống trước con mắt kinh ngạc của mọi người. Khi
thử tài người thứ hai, ông già họ Lê dẫn chàng ra bờ biển trước nhà. Đoạn, ông
đưa cho xem một chiếc nhẫn và nói: "Bây giờ tôi cho một người chèo
thuyền ra khơi, thả chiếc nhẫn này xuống nước, ngài cứ theo hướng đó tìm hộ đưa
về đây cho mọi người trông thấy."
Anh chàng chẳng nói
chẳng rằng cởi áo nhảy ngay xuống biển và chỉ giập bã trầu là chàng đã nổi lên
khỏi mặt nước với một vẻ đắc thắng, giơ chiếc nhẫn cho mọi người xem. Để
thử người thứ ba, họ lại đem nhau ra chợ. Chỉ vào một người ăn mày đang sắp sửa
nhắm mắt tắt hơi, ông già bảo chàng hãy cố chữa cho người đó sống lại.
Người ta thấy anh
chàng cúi xuống bắt mạch rồi bỏ đi. Đến một bụi cây, anh rẽ vào kiếm các thứ lá
đem về sắc lên, đổ vào miệng người ăn mày. Không mấy chốc, người ăn mày đã ngồi
dậy đòi ăn, y như sau một giấc ngủ dài mê mệt vừa tỉnh.
Thấy cả ba người đều
thiện nghệ, ông già họ Lê bối rối không biết nên gả con gái cho ai. Ông mới bảo
họ: "Cả ba vị quả có chân tài, con gái tôi mà được sánh duyên thật là
một điều may mắn. Nhưng ngặt vì "thuyền quyên có một mà anh hùng lại
ba", biết làm thế nào bây giờ? Thôi thì chúng ta ra miếu thành hoàng làm lễ,
gieo quẻ để hỏi ý. Nếu quẻ chỉ nhằm người nào thì xin để cho "tiện nữ"
về với người đó."
Ba người bằng lòng,
cùng ra miếu thành hoàng. Nhưng trong lúc làm lễ, bỗng có người nhà hốt hoảng
chạy tới báo tin cô gái đang cuốc cỏ ở ruộng bỗng bị chim đại bàng cắp tha đi mất.
Nghe nói thế, tất cả mọi người đều bỏ cuộc lễ chạy ù ra đồng thì đã thấy đại
bàng đang bay thẳng ra biển. Anh chàng bắn giỏi vội lắp tên vào cung, bắn luôn
một phát. Không đợi đến phát thứ hai, đại bàng đã bị trúng tên gãy cánh lặn xuống
nước, mang theo cả cô gái xuống luôn. Thấy thế, chàng giỏi lặn lập tức
nhảy ngay xuống cứu. Chàng lặn một mạch đến chỗ chim rơi và cuối cùng đưa được
cô gái lên bờ. Nhưng bây giờ cô gái chỉ là một cái xác không hồn, bụng trương
phềnh những nước. Đến lượt nhà danh y giở tài của mình, tìm thuốc chữa cho cô
gái. Chỉ một chốc, nàng đã nôn ra bao nhiêu là nước và hồi tỉnh lại.
Bấy giờ ba chàng cầu
hôn tranh nhau kể công lao của họ vơi cha con ông già họ Lê. Người thứ nhất nói: "Nếu
không có tôi bắn con quái vật thì chưa chắc đã tìm thấy dấu vết của nàng. Vậy
nên gả nàng cho tôi."
Người thứ hai cãi lại: "Hãy
khoan đã, nếu không có tôi vớt nàng lên thì dù có bắn giỏi thế nào đi nữa cũng
thật là vô ích."
Người thứ ba cũng tiếp
luôn: "Nhưng nếu không có công tôi cải tử hoàn sinh thì dù các anh có
cứu được cũng chỉ cứu một cái xác thôi. Vậy tôi xứng đáng được kết
duyên với nàng mới phải."
Cả ba người không ai
chịu ai. Ông già họ Lê và những người được chứng kiến đều lấy làm bối rối,
không biết nên trả lời thế nào. Cuối cùng họ dắt nhau lên quan để nhờ phân xử.
Sau bao nhiêu ngày
suy nghĩ, quan cho đòi ba chàng cùng với hai cha con ông già tới công đường.
Trước mặt họ, quan phán bảo: "Trong việc cứu cô gái này, cả ba người
đều có công lao ngang nhau, nếu thiếu một người cũng khó mà thành. Nhưng anh thầy
thuốc, anh không thể kể công như thế được. Không phải cứ cứu chữa lành cho người
ra là đòi lấy người ta làm vợ. Đối với anh, người được cứu sống phải coi như ân
nhân chứ không bắt buộc phải coi như chồng. Còn anh thợ bắn, nếu anh biết rằng
không có một người nào sẽ lặn ra cứu cô gái thì việc làm của anh chỉ có tính chất
báo thù chứ không thể gọi là cứu vớt. Tất nhiên, anh bắn trúng chim chứ không bắn
trúng người là có dụng ý tốt. Nhưng giết chết chim mà không nghĩ rằng người
cũng rơi xuống nước thì dụng ý đó của anh hãy còn thiếu sót. Vậy đối với anh,
cô gái này cũng chỉ coi như một vị ân nhân. Còn anh giỏi lặn, anh là một trong
những người cứu cô gái, mà công việc cứu vớt lại bắt buộc anh phải ôm cô gái
trong tay suốt buổi. Sách xưa có nói rằng trừ vợ chồng ra, thì "nam nữ thụ
thụ bất thân". Bây giờ anh đã lỡ gần gũi cô gái đó thì hai người phải được
kết duyên với nhau mới là hợp lẽ. Tuy nhiên, đối với các ân nhân, hai vợ chồng
phải nhận họ làm anh em kết nghĩa."
Nghe quan phân xử có
tình có lý, mọi người đều vui vẻ tuân lời. Ba chàng trai kết nghĩa trở thành
anh em thân mật hơn ruột thịt. Còn chàng lặn giỏi kết duyên cùng cô
gái nọ. Lễ cưới cử hành rất linh đình, có cả hai chàng kia cùng dự.
Hết.
KHẢO DỊ
Một truyện ở Hà-tĩnh
nhan đề Tứ hải giai huynh đệ cũng cùng một nội dung với truyện trên,
nhưng đáng lý có ba chàng tới cầu hôn thì ở dị bản này lại có thêm một chàng thứ
tư có tài nhìn xa muôn dặm. Trong truyện không có cuộc thử thách và việc đến lễ
miếu thành hoàng, nhưng cũng có tình tiết chim đại bàng tha cô gái quý, và phú
ông - cha cô gái - nói với cả bốn chàng: hễ ai cứu được con thì sẽ gả cho làm vợ.
Anh chàng nhìn xa là người đầu tiên nhìn thấy đại bàng mang cô gái bay giữa biển cả, bèn
chỉ cho chàng giỏi bắn đuổi theo bắn, và sự việc lần lượt xảy ra như truyện vừa
kể. Rốt cuộc, bốn anh chàng ở bốn phương trời trở thành anh em chí thân.
Các truyện trên khá
phổ biến ở thế giới. Nhà cổ tích học Pháp nổi tiếng Cô- xcanh (Cosquin) trước
khi chết có viết dở dang một bài nghiên cứu về các loại dị bản của một cốt truyện
- mà ông gọi tên là Cô gái bị bắt được cứu thoát và những nhân vật có
tài lạ1 - trong quá trình di chuyển giữa các dân tộc khác nhau. Nói chung,
so sánh các truyện lưu hành ở các dân tộc thì đều có những nét tương đồng,
nhưng mỗi nhóm dị bản thường có một kết cục riêng, có nghĩa là cách xử lý
cũng như cách đánh giá công lao của các nhân vật có tài trong truyện, ở mỗi dân
tộc cũng có những sắc thái riêng biệt. Chúng tôi chỉ kể ra đây một số truyện:
Truyện của người
Khơ-me (Khmer), của người Lào giống với truyện của ta hơn cả, nhất là về kết cục:
Có bốn anh chàng hăm
hở đến thành phố Tắc-xi-la để học nghề. Một người học về thiên văn
bói toán, một người học cách dùng vũ khí, một người học bơi lặn, một người học
nghề cứu chữa thiên hạ. Thành tài, họ trở về quê, dọc đường nghỉ ở bãi biển.
Sáng hôm sau, chàng học thiên văn cho biết có công chúa con vua Pê-a-rê-an-xây
bị chim đại bàng tha đi, sắp bay qua đây. Cũng như truyện của ta, ba chàng kia
lần lượt góp phần cứu công chúa, và sau đó cả bốn đều tranh lấy nàng làm vợ.
Quan không xử được, đưa lên Bồ-tát, Bồ-tát xử cho người biết thiên văn là thầy
của công chúa vì anh dạy cho ba người kia hướng tìm người bị nạn; người bắn nỏ
là cha vì anh có công bảo vệ công chúa; người chữa sống lại là mẹ vì
anh giành lại cho công chúa cuộc sống; người nhảy xuống biển ôm công chúa vào lòng mới là chồng. Nhưng lấy nhau rồi, hai vợ chồng phải ghi
nhớ công ơn của những
người kia.
Truyện của người
Thái Lan là một câu đố do một hoàng tử đưa ra, trong đó kể câu chuyện bốn người
là bà-la-môn cứu một cô gái (đại thể cũng hơi giống truyện trên). Sau đó hoàng
tử đố: "Ai đáng lấy cô gái hơn cả?".
Một người bạn của
công chúa ứng vào ống nhổ trả lời: - "Lấy người chữa cho cô gái sống lại".
Công chúa đá cái ống nhổ một đá và cãi lại rằng: - "Lấy người lặn vì nó ôm
cô gái vào tay".
Một truyện của người
Bê-lút-sít-xtăng (Baloutchistan) (dân tộc ở phía Đông I- răng (Iran)) cũng có kết
thúc tương tự với các truyện trên, tức là giống ở quan niệm đạo đức của người
phân xử:
Có ba chàng trai trẻ
(không phải hoàng tử) mồ côi cha ở với cậu, người cậu đặt điều kiện
cho họ nếu ai đi chơi xa tìm được vật quý và lạ thì sẽ gả con gái cho. Ba vật
quý mà ba người mua được là: một vật hình quả cầu có thể tiết ra nước, nước ấy
có thể làm cho người chết sống lại, một cái giường biết bay và một cái gương có
thể nhìn xa hàng vạn dặm. Trên đường về, chàng trai làm chủ cái gương chợt nhìn thấy con gái của cậu đã chết, lúc ấy người ta đang khâm liệm để
chôn. Anh vội báo tin cho hai người kia biết và nhờ có hai vật quý còn lại, họ
trở về kịp thời, cứu cô gái sống lại.
Người cậu bối rối
không biết gả con cho ai, bèn đưa việc lên vua để vua phân xử. Vua phán: -
"Chiếu theo luật, ta xử cho người nào thấy cô gái khi người ta đang khâm
liệm nàng, được lấy nàng làm vợ, vì hắn đã thấy nàng trong khi người ta rửa ráy
thi hài. Nếu không lấy hắn làm chồng, nàng sẽ rất xấu hổ mỗi lúc gặp hắn".
Các truyện dưới đây
thì cô gái hoặc không kết hôn, hoặc kết hôn với một trong những người cứu mình,
nhưng không xuất phát từ quan niệm đạo đức như trên.
Truyện của người Đức
do anh em Grim (Grimm) sưu tập:
Có bốn anh em một
nhà nghèo kia từ giã cha, mỗi người đi một phương học nghề. Người con đầu gặp một
người ăn trộm thiện nghệ và nghe lời hắn, theo học nghề ấy. Sau ba năm hắn trở
nên trộm giỏi, đến nỗi muốn lấy của ai chỉ trong nháy mắt là lấy được
ngay, mà kẻ bị mất vẫn không biết gì. Người em thứ hai học nhìn xa với
một thầy khác và sau ba năm thành tài, được thầy cho một cái ống nhòm, có thể
nhìn thấy mọi vật ở ngoài vạn dặm. Người thứ ba học bắn và sau đó với
khẩu súng của thầy cho, hắn có thể bắn trúng theo ý muốn dù khó mấy cũng chẳng
sai. Còn người em út học nghề may, sau ba năm thầy cũng cho một cái kim có thể
khâu vá tất cả mọi vật mà không thấy vết.
Đúng ngày hẹn, anh
em trở về quê cũ. Họ trổ tài cho bố xem, người thứ hai đứng dưới đất mà biết
được số trứng chim năm quả trong một cái tổ trên cây cao có con chim mẹ đang ấp;
người anh cả trèo lên trộm lấy trứng xuống mà chim mẹ không hay biết gì cả; người
thứ ba bày trứng lên mấy góc bàn bắn một phát trúng cả năm mà trứng không vỡ;
người thứ tư khâu lại lành lặn như cũ. Đoạn người anh cả lại đưa đặt trứng lên
tổ cũ. Sau đó mấy hôm trứng nở mỗi con chim non co một vành đỏ ở cổ,
dấu vết đường chỉ khâu của người em út.
Không bao lâu, có
tin công chúa bị rồng bắt đi mất. Bốn anh em nghe nói vua sẽ gả công chúa cho kẻ
nào cứu được, bèn đến kinh xin một chiếc tàu để đi tìm. Trước tiên, người em thứ
hai nhờ cái ống nhòm, nhìn thấy công chúa ở trên một núi đá, còn con rồng thì
đang ngủ, đầu gối lên đùi công chúa. Người anh cả một mình lên núi trộm được
công chúa xuống tàu, dong buồm mà chạy. Khi rồng thức dậy thấy mất công
chúa, vội đuổi theo tàu. Chàng thiện xạ bắn luôn ba phát, rồng rơi xuống, tàu vỡ
tan từng mảnh. Trong khi nguy cấp, chàng giỏi khâu vá đã làm cho tàu liền lại
như cũ, cuối cùng về được đến nhà. Thấy họ kể công lao của mình với mục đích
giành công chúa, vua cắt nửa đất nước giao cho họ trị vì, để khỏi phải gả công
chúa cho người nào cả.
Truyện của người
Xla-vơ (Slave) ở Mô-ra-vi (Moravie) giống với truyện của
Đức, nhưng người thợ
may được thay bằng thợ vá. Người con đầu đi học nghề trở về nói với bố: -
"Con làm thợ vá nhưng không phải vá như người ta; hễ thấy cái gì cũ, con
chỉ nói hai tiếng "chữa lại" là xong ngay". Và anh nói thử mấy
tiếng, cái áo của người bố bị rách cùi tay liền lành lặn như cũ. Người thứ
hai nói: - "Con ăn trộm cũng vậy, chỉ nghĩ đến một vật gì
đó, dù xa bao nhiêu, là có thể có trong tay rồi". Người thứ ba nói: -
"Con nhìn lên trời, có thể thấy được mọi nơi trên trái đất". Người
con út nói: - "Con là thợ săn, nhưng chỉ cần nói đến con vật nào đó là lập
tức nó bị bắn chết".
Rồi đó, nhà thiên
văn cũng phát hiện ra công chúa bị rồng bắt giam ở một hòn đảo trên Hồng-hải. Bốn
anh em đi tàu đến đảo. Người ăn trộm chỉ nói: - "Công chúa đến đây",
thế là công chúa có mặt trên tàu. Khi bị rồng đuổi, người thợ săn nói: -
"Bắn chết" thì rồng liền rơi xuống, nhưng xác nó lại làm thủng tàu.
Thấy thế, người thợ vá chỉ nói một tiếng "vá" là vá xong tàu.
Khi họ tranh giành
công chúa, vua bảo:- "Nếu các anh còn tranh nhau, ta sẽ cắt con ta làm bốn
cho mỗi người một phần, vì vua không bao giờ nói hai lời, nhưng như thế chả có
lợi gì". Bốn người bằng lòng để cho cô gái chọn lấy một anh làm chồng, còn
ba người kia làm quan to trong triều.
Người Nùng cũng có một
truyện gần giống với hai truyện trên, nhưng lại thêm một người độn thổ để có một
đoạn kết với diễn biến hơi khác. Ở đây có năm anh em thiện nghệ: một người ăn
trộm, một người bắn tên; một người nhìn ống nhòm (làm bằng hai trăm loại gỗ
khác nhau), một người may vá, và một người do cứu con gái Long
vương mà học được nghề bơi lội và độn thổ.
Đúng hẹn, họ trở về
và cũng có một công chúa bị rồng bắt để cho họ trổ tài, hy vọng được lấy công
chúa như lời hứa của nhà vua. Anh thợ vá ghép ba trăm tấm ván thành tàu ra biển.
Anh có ống nhòm chỉ đúng chỗ ở của rồng. Anh ăn trộm đưa công chúa lên tàu.Anh
bắn giỏi giết con rồng khi nó đuổi. Anh thợ vá chữa lại tàu vì bị rồng làm cho
vỡ tan. Trong khi đó một con yêu tinh (giá chan) tới bắt công chúa mang đi mất.
Anh có ống nhòm lại tìm thấy công chúa ở trong hang sâu dưới núi. Anh độn thổ
chui xuống đất cõng về. Anh bắn tên giết yêu tinh khi mụ đuổi theo.
Yêu tinh chồng lại tới bắt đưa đi nhưng cũng bị bắn chết. Khi công chúa được cứu
về, vì không biết gả cho ai, nhà vua bảo họ làm anh em kết nghĩa với công chúa
rồi phong cho làm quan to trong triều.
Truyện của Hy Lạp
(Grèce):
Bảy anh em cứu được
một nàng công chúa khỏi tay quái vật, đưa về một lâu đài kín, dặn công chúa đừng
nhìn qua cửa sổ. Nhưng đêm lại công chúa nhìn ra ngoài vì có tiếng nhạc hấp dẫn,
nên bị con quái vật ẩn trong đám mây đen bắt đi. Người giỏi bắn vội bắn thủng
đám mây, quái vật chết. Một trong số những người em có tài tung hứng bèn giơ cánh tay ra đón công chúa rơi xuống kịp thời. Đứa công
chúa về đến nơi họ tranh công, vua bảo cắt công chúa làm bảy phần
chia cho họ vì xét thấy ai cũng có công ngang nhau. Bảy anh em đều xin thôi, được
vua thưởng rất hậu.
Truyện của người
Can-đê ở I-răng (Iran) thì kết cục lại để cô gái kết hôn với nhà thiên văn:
Có ba anh em cùng
yêu một cô em họ. Người bố không biết xử trí ra sao, bèn bảo họ đi học
mỗi người một nghề, ai tài giỏi hơn sẽ gả. Một người học nghề thiên văn, một
người học nghề kỹ sư, và một người học nghề thầy thuốc. Cả ba cùng gặp nhau ở một
địa điểm. Nhà thiên văn cho biết cô gái đang bệnh nặng, nhà kỹ sư tính
toán ngay đường sá, chế một cái xe để đi, và cuối cùng đưa được người thầy thuốc
về kịp thời, nhờ đó chữa cho cô gái bình phục.
Khi họ ra sức tranh
công, bố mẹ và bạn bè quyết định: người thầy thuốc chữa bệnh thì sẽ trả tiền,
nhà kỹ sư thì trả lương, nhưng nếu không có nhà thiên văn bói ra sự việc để về
chữa chạy thì cô gái chết. Bèn cho nhà thiên văn được lấy cô gái làm vợ.
Một trong mấy truyện
của Ấn-độ kể trong sách Hai mươi lăm truyện quỷ (Vêtala
pantachavincati) (những truyện này đều là những trường hợp khó xử do một
con quỷ nêu ra để hỏi ý kiến vua Vi-krâ-ma) thì công lao lại không thuộc về nhà
thiên văn hay nhà kỹ sư:
Có ba nhân vật trẻ đẹp,
có tài nghệ, cùng một lúc đến hỏi một cô gái làm cho cô và bố mẹ cô bối
rối không biết nên như thế nào. Giữa lúc đó thì bỗng quỷ bắt mất cô gái. Người
thứ nhất giỏi thiên văn biết quỷ đã đưa lên núi Vin-đi-a. Người thứ ba chế ra
chiếc xe mang tới núi. Người thứ hai giết con quỷ và cứu cô gái. Vua phân xử:
người thứ hai đáng làm chồng cô gái.
Truyện của người Mô-rơ
(Maures) (châu Phi) cũng có kết cục như trên:
Một cô gái bị yêu
tinh bắt. Một bà mẹ có bảy đứa con trai, láng giềng nhà cô gái, nhận
sẽ bảo mấy đứa con mình đi cứu. Khi các con bà về, đã thấy bày sẵn giữa sân một
cỗ yên cương nạm vàng, ở giữa nhà bày một bộ áo quần đẹp có cả mũ và giày. Họ hỏi
mẹ những thứ ấy để làm gì? Mẹ đáp: - "Để thưởng cho đứa nào cứu được cô
gái hàng xóm mất tích". Bảy con cùng hăm hở nhận lời.
Trong bảy ngày, một
người có tài "nghe được tiếng sương rơi", liền phát hiện ra lâu đài của
yêu tinh, báo cho những người kia biết yêu tinh hiện đang ngủ, răng quỷ cắn lấy
tóc cô gái. Người thứ hai có tài "tay đặt vào cửa là khóa mở ra", mở liên
tiếp bảy cái cửa. Người thứ ba có tài "gỡ rối những sợi tơ vướng vào bụi
gai", đã giật được tóc cô gái ra khỏi miệng yêu tinh mà nó không biết.
Người thứ tư có tài
"tung hứng và đuổi nhanh như gió" đã lần lượt ném cô gái lên trời qua
bảy lớp cửa, rồi lần lượt chạy vụt ra hứng cô trong cánh tay. Khi họ lên ngựa
phi về, thì người thứ nhất báo tin yêu tinh đã biến thành diều hâu đang đuổi
theo. Các anh em xúm nhau bắn chết. Sau đó, cô gái lấy người đã gỡ tóc mình ra
khỏi miệng yêu tinh.
Một truyện xứ Nga
cũng xử cho cô gái lấy người ăn trộm:
Một nông dân có bảy
đứa con đều cùng một tên là Xi-mê-ông. Họ trẻ khỏe nhưng lười và đủ tật xấu.
Người cha đưa các con đến làm đầy tớ cho vua. Vua hỏi mỗi người: - "Biết
làm gì?". Một đứa trả lời: - "Tôi biết ăn trộm". Một đứa khác: -
"Tôi biết rèn những vật quý". Người thứ ba "có thể bắn trúng
chim bay". Người thứ tư "nếu chim rơi xuống nước, có thể lội ra lấy về".
Người thứ năm "trèo lên một chỗ cao nào đó có thể thấy hết cả nước".
Người thứ sáu "có thể đóng một chiếc tàu chạy rất nhanh". Người thứ bảy
"có thể chữa lành mọi bệnh".
Một hôm, vua muốn lấy
một công chúa nước khác nhưng không có cách gì bắt về, bèn giao việc đó cho bảy
người. Bọn họ lên tàu do một người đóng tàu, đóng xong trong một thời gian rất
ngắn. Đến nơi, một người trèo lên cột cao nhìn và báo tin rằng lúc này công
chúa đang ngồi một mình, có thể bắt trộm được. Người thợ rèn rèn ngay hai món đồ
đẹp cùng đi với người ăn trộm vào cung để bán. Cuối cùng, người sau tìm được
công chúa đem về đến tàu rồi nhổ neo. Công chúa ở đây không bị bắt trở lại mà
hóa thành chim thiên nga bay đi. Người đi săn bắn ngay một phát vào đầu cánh
trái, chim rơi xuống nước. Người lặn giỏi vớt lên lại hóa nguyên hình cô gái đẹp,
nhưng tay cô bị thương. Đến lượt người thầy thuốc chữa lành ngay.
Sau khi đưa công
chúa về, vua tự thấy mình quá già. Vua hỏi: - "Nàng muốn lấy ai trong bảy
anh em?". Công chúa chọn người ăn trộm. Bèn gả cho và nhường luôn ngai
vàng, lại cho các em của người ăn trộm làm chức quan to (bôi- a).
Truyện của người Ý
(Italia) ở Vơ-ni-dơ (Venise) thì cái may mắn thuộc về người vá tàu.
Một người có bốn con
trai và nuôi đỡ đầu một cô gái. Anh nào cũng muốn lấy cô làm vợ. Người cha bảo
chúng hãy đi học mỗi đứa một nghề, lúc trở về ai tài giỏi vào bậc thầy sẽ gả
cho. Khi họ trở về, cha báo cho biết là cô gái đã bị mất tích. Anh chàng học
nghề thầy pháp cho biết cô gái hiện ở trong vườn của hoàng tử. Anh chàng học
nghề ăn trộm lẻn vào vườn bắt ngay cô gái rồi nhảy ra rất lẹ, đưa về thuyền.
Người làm vườn sai một
con rồng gác vườn đuổi theo. Rồng toan chụp bắt cô gái, nhưng anh chàng bắn giỏi
đã cho một phát súng. Rồng ngã xuống đè lên thuyền, thuyền muốn vỡ tan, nhưng
anh chàng học nghề thợ mộc đã nhảy ngay xuống nước, trong nháy mắt chữa
được thuyền lành lặn như cũ, và đưa được cô gái về yên lành. Kết quả,
người cha gả cô cho anh chàng thợ mộc.
Truyện trong sách
Pen-ta-mơ-ron của Ba-di-lơ (Basile).
Một người có năm đứa
con. Thấy con không làm nghề ngỗng gì mà chỉ ăn hại, bèn bảo đi tìm học mỗi đứa
một nghề, và dặn vào một ngày nhất định thì cả năm phải về nhà.
Đúng hẹn, năm anh em
cùng về. Người anh cả là bợm trộm không ai ăn đứt, người thứ hai biết đóng tàu,
người thứ ba có thuốc cải tử hoàn sinh, người thứ tư có tài bắn nỏ và người thứ
năm biết tiếng chim. Anh chàng út tỏ tài bằng cách báo tin: anh vừa nghe một
con chim đậu ở gần đó cho biết, có một con yêu cướp một công chúa đưa đến núi
đá, và vua cho rao ai cứu được sẽ phong làm phò mã. Người thứ hai làm ngay một
chiếc tàu, trên đó năm người cùng đi với người cha đến núi đá. Cũng như truyện
của Đức, yêu tinh cũng đang ngủ say, đầu kê lên đùi công chúa. Người anh cả
khiêng một hòn đá cho con yêu kê đầu, rồi trộm công chúa về tàu. Yêu cũng hóa
thành mây đuổi theo, và cũng bị một phát tên rơi xuống tàu; công chúa chết ngay
cùng với yêu, nhưng được người thứ tư làm cho sống lại. Lúc về, ai nấy đều
tranh công. Vua giao cho người cha phân xử. Cuối cùng, vua gả công chúa cho người
cha của họ là người quan trọng trong việc cứu công chúa.
Cũng như truyện của
người Bê-lút-sít-xtăng đã kể trên kia, một truyện khác của người Hy-lạp
(Grèce), của người Xu-a-hi-li ở đảo Dăng-di-bar (Zanzibar) đều có ba anh em và
ba vật quý: ống thiên lý kính, tấm thảm bay và thuốc cải tử hoàn sinh (Hy-lạp);
gương thần, chiếu biết bay và lọ dầu hồi sinh (Xu-a-hi-li). Những vật này đều
có vị trí quan trọng trong việc cứu cô gái. Kết cục của truyện Hi-lạp: để chấm
dứt tranh chấp giữa ba hoàng tử, vua cha lấy cô làm vợ. Còn kết cục của truyện
người Xu-a-hi-li: khi ba anh bảo cô gái chọn một trong ba người làm chồng, thì
cô ta chọn người cha của họ "để cho cả ba gọi mình là mẹ".
So với các truyện vừa
kể, truyện của người Tây-ban-nha (Espana) lại có kết cục lạ hơn: lấy cả ba.
Lần đầu tiên, khi
người cha cô gái báo chọn một trong ba người con trai đến hỏi, cô trả lời:
"Lấy cả ba". Người cha chuyển câu trả lời ấy cho ba người và thêm
vào: - "Vì đó là việc không thể được, nên sẽ gả cho người nào mang về một
vật quý và hiếm". Cuối cùng, cô gái cũng được cứu sống nhờ có ba vật của
ba người: tấm gương thần, cái thùng bay và dầu hồi sinh, và câu đầu tiên cô nói
là: - "Cha thấy không, phải lấy cả ba", rồi truyện dừng lại ở đây.
Hai truyện sau đây
có kết cục giống nhau và khá lý thú: cả mấy anh em và cô gái đều hóa ra các vì
sao.
Một truyện của Đan-mạch
(Danemark):
Có sáu anh
em được cha cho đi ra nước ngoài, mỗi người một phương, học mỗi người một nghề.
Người anh cả biết đóng tàu tự động chạy được. Người thứ hai có thể lái tàu chạy
trên bộ cũng như dưới nước. Người thứ ba ngồi ở nước này nhưng có thể nghe chuyện
người ta nói ở nước khác. Người thứ tư bắn giỏi, không phải đợi đến phát thứ
hai. Người thứ năm trèo được thành cao. Người thứ sáu, bậc thầy trong nghề ăn trộm.
Truyện cũng có nàng
công chúa bị bắt do một mụ phù thủy hung ác. Vua cũng hẹn gả cho người nào cứu
được. Người anh cả liền đóng một chiếc tàu, tàu ấy do người em thứ hai lái. Người
tài nghe phát hiện ra chỗ giấu công chúa trong một hòn núi thủy tinh. Người tài
trèo trèo lên đỉnh núi, thấy tên phù thủy đang ngủ, đầu cũng gối lên đầu gối
công chúa. Anh ta trèo xuống, cõng anh giỏi trộm lên và chỉ trong một chốc, anh
này trộm được công chúa, rồi cả hai được anh tài trèo cõng về tàu. Cũng như các
truyện trên, tàu chạy chưa được bao lâu thì người tài nghe báo tin tên phù thủy
đang bay trên không, đuổi theo tàu. Người tài bắn bắn một phát vào chỗ hiểm nhất
trong người tên phù thủy, như công chúa mách.
Cứu được về nhà, cả
sáu người đều muốn lấy công chúa làm vợ. Vua và công chúa rất bối rối. Nhưng
lúc bấy giờ, Trời không muốn để cho mấy anh em xung đột nên làm cho họ và cả
công chúa hóa thành sao, tức là chòm sao Thất tinh. Người dân Đan-mạch nói ngôi
sao sáng nhất trong đó là công chúa, còn ngôi mờ nhất là anh chàng giỏi trộm.
Đó cũng là mọt hình thức đánh giá.
Truyện ở vùng sông
Đa-nuýp (Danuble):
Công chúa bị một con
rồng hung ác bảy đầu bắt đi. Vua sai viên quan đầu triều đi tìm. Viên quan tướng
thất vọng đến nơi thì gặp một bà già, bà này cho biết cứ đi tìm mẹ Rồng thì có
thể tìm được công chúa. Gặp mẹ Rồng, mẹ Rồng bảo chờ năm
con trai mẹ về sẽ hỏi ý kiến. Năm người con rồng này có phép màu nhiệm: người
thứ nhất có thể lấy trộm bất cứ vật gì theo ý muốn. Người thứ hai tìm được vật
bị mất. Người thứ ba bắn tên giỏi. Người thứ tư xây lâu đài trong nháy mắt. Người
thứ năm đuổi theo một vật nhanh như chớp.
Khi năm chàng rồng
trở về, họ bằng lòng giúp vua. Chỗ công chúa bị giam liền được một người trong
số họ phát hiện. Người thứ hai tìm vào, chiếm được công chúa, thì con rồng hung
ác lại chiếm lại, và đem lên không trung. Nhưng chỉ một mũi tên của người bắn
giỏi, rồng rơi xuống, đánh rơi cả công chúa, nhờ có người thư năm nhanh chân
nhanh tay đỡ lấy kịp thời. Bị họ hàng nhà rồng hung ác đuổi theo, cả năm
người cùng sứ giả nhà vua ẩn trong lâu đài kín do người thứ tư xây dựng trong
chốc lát.
Đến lúc tranh công,
bà mẹ Rồng đưa việc đó đi hỏi mẹ Gió, mẹ Gió bảo
đi tìm mẹ Trăng. Mẹ Trăng lại chuyển cho mẹ Trời. Mẹ Trời bảo
chính mẹ Rồng là người trọng tài tốt nhất. Lúc đó mẹ Rồng phán: -
"Các con là con trai ta, còn cô gái này là con gái của ta, là em gái của
các con". Từ đó họ bay lên trời và hóa thành bảy ngôi sao gọi là
Vi-la-chít-chi. Mỗi năm, bảy ngôi sao này phải đi thăm mẹ Gió, mẹ Trăng
và mẹ Trời một lần, nên hôm đó người ta thấy chúng xuất hiện trên bầu trời.
Người Mông-cổ có một
truyện có những tình tiết và kết thúc khác hẳn nhưng xét kỹ, vẫn cùng một loại
hình với truyện trên:
Có sáu chàng thanh
niên bỏ nước ra đi, khi đến chỗ có sáu con sông giao nhau, họ bắt đầu chia tay
mỗi người đi theo một ngả sông, sau khi đã trồng mỗi người một loại cây ứng vào
sinh mệnh của từng người. Họ hẹn sẽ gặp nhau vào một ngày nhất định, hễ thấy
cây của ai héo thì biết người đó đang gặp nạn, và phải theo hướng ngả sông người
đó mà đi cứu.
Một chàng con nhà
giàu ngược dòng đến một nơi ở với vợ chồng một ông lão và được họ gả con gái đẹp
cho làm vợ. Một hôm lính hầu của vua nhặt được chiếc nhẫn có đá quý nổi trên
sông gần đó, bèn đưa về cho vua. Vua bảo phải đi tìm cho được người đàn bà chủ
nhân của cái nhẫn. Khi bắt vợ chàng kia về, vua thấy sắc đẹp vượt xa các người
vợ của hắn thì muốn nạp vào cung, nhưng người đàn bà đòi giữ thủy chung với chồng.
Vua lại ra lệnh cho lính hầu đi giết chồng. Xác người chồng bị chúng chôn ở bờ
sông, dằn lên mộ một hòn đá lớn.
Khi năm người kia về
đến chỗ hẹn, thấy cây sinh mệnh của bạn đã héo.Một người học phép độn tìm ra chỗ
chôn xác. Một người học nghề rèn dùng búa đập vỡ hòn đá, và người học thuốc cứu
bạn sống lại. Một người học nghề chạm tạc một con chim ga-ru-đa bằng gỗ có thể
cho người ngồi vào trong đó và chim bay được. Một người học nghề sơn vẽ tô đẹp
cho con chim. Người con nhà giàu cưỡi chim bay đến cũng vừa, lượn mấy vòng trên
không trung. Vừa nhìn chim không chán mắt, lại gọi người đàn bà đẹp lên lầu cao
để xem và cho chim ăn. Nhân đó, người chồng cũ cho chim sà xuống cắp lấy vợ đi
luôn. Nhưng khi về đến nơi, ai cũng muốn lấy nàng, tranh nhau không ai chịu ai.
"Vậy thì chúng ta đều lấy". Họ nói thế và cắt người đàn bà ra từng mảnh.
Xem thêm các truyện
khác tại đây:
-----
Comments
Post a Comment