Ngày xưa, có
hai anh em nhà kia cha mẹ đều chết cả. Họ ở chung với nhau
một nhà. Người anh tính nết tham lam, còn em đang ít tuổi có phần khờ dại. Rồi
đó người anh lấy vợ. Cũng như chồng, người đàn bà ấy vừa tham lam vừa độc ác.
Không muốn cho em ở chung với mình, hai vợ chồng quyết định chia gia tài, lấy cớ
rằng để ai lo phận nấy. Khi chia của, họ chiếm hết gia tư, điền sản quý giá của
cha mẹ để lại, chỉ để cho em một gian nhà nhỏ, với mấy thửa ruộng xấu.
Nhưng người em không
chút ganh tỵ, vui vẻ nhận lấy phần của mình. Anh ta cày bừa tất lực. Không có
lúa giống, anh tìm đến nhà anh một mình năn nỉ xin vay. Hai vợ chồng bằng lòng
cho vay, nhưng trước khi giao lúa cho em, người đàn bà đem luộc
lên tất cả. Người em vô tình cứ thế đem gieo. Và thế là những hạt lúa ấy đều
không nảy mầm, trừ có mỗi một hạt vì sót trong mủng không luộc đến. Thấy lúa
không mọc, người em buồn quá, nhưng không biết làm thế nào. Anh đành đem cây mạ
độc nhất ra cấy ở ruộng. Anh chàng chăm chút tưới bón và bắt sâu cho lúa.
Không ngờ cây lúa mỗi
ngày một cao lớn vùn vụt. Nó vượt lên quá đầu người, gốc tỏa ra
không biết bao nhiêu là nhánh. Dần dần nó to như một cây đại thụ, bông nở chi
chít che kín cả ruộng. Anh chàng sung sướng không nói hết, hàng ngày vun tưới
chẳng rời. Đến ngày lúa chín, anh ra ở luôn ngoài ruộng canh giữ.
Tự nhiên một hôm có
con chim đại bàng ở đâu sà xuống bên cạnh cây lúa của anh mổ lấy mổ để.
Tiếc công sức vun trồng, anh cầm gậy xông đến toan đánh nhau với chim. Chim bỗng
nói to lên: - "Đừng đánh ta, ta ăn ta sẽ trả ơn cho!". Anh chàng dừng
tay hỏi: - "Trả ơn như thế nào?". - "Tối nay ta sẽ đưa đến một
nơi có nhiều vàng bạc, lấy về mà tiêu". Quả nhiên, đêm ấy chim đại
bàng đến bảo anh ôm lấy chân mình, rồi vỗ cánh bay mãi ra tận một hòn đảo ở
ngoài biển Đông. Từ trên cao, anh đã thấy vàng ngọc sáng rực cả một vùng. Nhưng
hòn đảo này ở gần chỗ mặt trời đi qua, mỗi lần mặt trời mọc, ánh nắng
thiêu đốt dữ dội không một giống vật nào có thể chịu nổi. Vì thế chim đại bàng
vừa đặt anh xuống, đã giục anh lấy nhanh mà về để tránh tai nạn xảy
ra. Nghe nói, anh chàng lượm vội một ít vàng ngọc giắt vào người rồi nhờ chim
đưa về.
Từ đó, anh tậu ruộng
làm nhà, sắm đồ ăn thức mặc, mượn kẻ hầu người hạ, trở nên giàu có sung sướng.
Hai vợ chồng người anh thấy em tự nhiên có nhiều của thì lấy làm lạ, bèn đến
nhà chơi hỏi thăm cho biết. Nghe kể rõ đầu đuôi, người anh cũng muốn được may mắn
như em. Hắn hỏi mượn bụi lúa khổng lồ của em để may chi có thể gặp con chim đại
bàng. Người em không đợi anh nài nỉ, vui vẻ ưng thuận.
Quả nhiên chim lại đến
ăn lúa. Người anh cầm gậy xông ra, chim cũng hứa với hắn như đã hứa với người
em và sau đó đưa hắn đi lấy vàng ngọc. Được rơi xuống giữa một quả núi đầy châu
báu, hắn hoa cả mắt. Không biết nên lấy thứ gì và nên bỏ thứ gì, hắn
loay hoay tìm tòi mãi trong tối, quên mất cả lời chim dặn. Trời gần
sáng mà chim vẫn chưa thấy người trở lại để bay về. Thời gian đã kíp
lắm rồi vậy mà hắn vẫn còn mải mê chọn lựa, không nghe tiếng
chim gọi. Mãi đến khi cơn nóng bắt đầu làm rát cả lưng, hắn mới trở lại tìm
chim thì chim đã bay đi từ lúc nào rồi.
Không thấy anh về,
người em rất lo lắng. Anh chàng tìm gặp chim đại bàng, cố nhờ chim bay ra biển
Đông lần nữa, có gì không hay thì mang hộ xác anh mình về. Chim lại đến hải đảo,
đã thấy xác của người nọ bị thiêu chín như thịt quay. Con vật ngửi thấy mùi thịt
chưa bao giờ thơm và ngon đến thế, bèn sà xuống rỉa lấy rỉa để. Ngon miệng chim
mải mê ăn quên mất cả về. Khi mặt trời nhô lên, chim muốn cất cánh
nhưng không kịp nữa. Bộ lông bén lửa rất mau và chỉ một chốc toàn
thân đều bốc cháy.
Do truyện này mà người
ta có câu: "Nhân tham tài nhi tử, điểu tham thực nhi vong".
Hết.
KHẢO DỊ
Người miền Bắc kể
truyện trên trong hai dị bản, đều khá tiêu biểu:
Một là truyện Cây
khế: Có hai anh em, cha mẹ mất sớm, người anh tham lam, bủn xỉn còn em thì
hiền lành. Khi chia gia tài, anh chiếm hết cả, chỉ để cho em độc mảnh vườn
trong đó có một cây khế ngọt. Em vẫn không trách móc gì anh, chỉ lo chăm chỉ
làm thuê cuốc mướn nuôi thân. Đến mùa khế có quả, bỗng một hôm có một con chim
rất lớn từ đâu bay đến, chọn quả nào chín mổ ăn bằng hết. Người em buồn phiền,
kêu xin với chim, chim đáp: - "Ăn một quả, trả cục vàng, may túi ba
gang, mang đi mà đựng". Anh làm theo lời.
Chim bèn vượt biển,
đưa anh đến một hải đảo đầy vàng bạc châu báu. Anh chỉ lấy vừa đầy túi, rồi lại
được chim cho qua biển, về nhà yên lành.
Thấy em phút chốc trở
nên giàu có lớn, người anh hỏi biết sự tình, liền đòi đổi gia sản của mình lấy
cây khế của em, ít lâu sau, chim lại đến cây khế tìm ăn, câu chuyện diễn ra như
lần trước, và chim cũng dặn hắn may túi ba gang theo mình vượt biển. Nhưng muốn
lấy được thật nhiều vàng nên hắn đã làm trái lời chim dặn, may một cái túi chín
gang. Khi xuống hải đảo, hắn lấy đầy túi xong còn giắt vàng ngọc vào khắp người,
đến nỗi lúc chim cất cánh, chỉ bay ra đến giữa biển là chao đảo sã cánh,
vì quá nặng. Người anh rơi khỏi mình chim, lăn tòm xuống nước mà chết.
Thứ hai là truyện Chim
phượng hoàng có thêm một đoạn kết nói về cái chết của con chim:
Người anh trong chuyện
này cũng hết sức tham lam và biển lận. Mà theo tục truyền, ruột gan người biển
lận thường có chứa nọc độc rất mạnh. Hắn cũng chia cho em một cây khế (hay cây ổi),
người em cũng gặp chim phượng hoàng và việc cũng xảy ra như truyện Cây khế. Nhưng
ở đây người anh rơi xuống đất tan xác, ruột gan lòi cả ra ngoài. Chim thấy ruột
người, xuống rỉa ăn kỳ hết. Ăn xong nọc độc thấm vào, chim ngã lăn ra chết nốt.
Ở Trung-quốc cũng có
truyện cổ tích giống hệt truyện Nhân tham tài nhi tử điểu tham thực
nhi vong.
Người Mèo có truyện Người
tham vỡ bụng giống truyện của ta và truyện Trung-quốc, nhưng kết thúc có
khác. Một người anh đã có vợ chiếm hết gia tài của bố mẹ rồi đuổi em
đi. Em phát nương khỏe, nhưng không có hạt giống, đến xin anh chị ngô giống rồi
thóc giống, nhưng người chị dâu có dã tâm, tuy có cho em hạt giống song lại ngầm
rang lên tất cả. Hai lần trỉa không mọc, anh bỏ đi tìm Bụt để hỏi lý do. Bụt
cho biết tình thực và bảo cứ về nhặt thóc lép sau nhà anh chị mà trỉa cũng đủ.
Cuối cùng mọc lên ba cây lúa khổng lồ, hạt to bằng cái chĩnh. Khi chim đến tha
hạt, anh đâm bổ đi tìm. Đến một cái hang gặp một bà tiên, bà thú thực là chim của
mình trót ăn mất, muốn gì bà sẽ đền. Anh không mong gì hơn là được một ít ngô
giống. Nhưng bà tiên lại cho anh một cái cối xay bé tí có thể cầu được đủ thứ kể
cả thóc ngô giống.
Từ đấy anh trở nên
giàu có, nương ngô tốt như mây. Hai vợ chồng người anh đi qua nương ngô của em
thì ngợp mắt, vội tìm đến nhà để hỏi lý do. Biết em có cái cối xay mầu nhiệm,
anh liền mượn về, hy vọng xay ra tiền ra bạc, nhưng hắn chỉ xay ra rắn
ra rết, bèn quẳng cối xuống suối vỡ tan. Khi em đến hỏi thì ở chỗ ném cối đã mọc
lên thành cây, em bèn chặt về đục làm máng lợn ăn. Không ngờ lợn nào ăn vào
máng cũng lớn như thổi. Người anh thấy lạ lại mượn máng về, nhưng lợn của y ăn
vào máng đều trở nên gày gò, cuối cùng chết cả. Tức giận, y bèn đốt quách. Người
em đến chỉ còn vài miếng gỗ cháy dở, bèn nhặt về làm ược chải đầu,
chải bao nhiêu đầu tóc trở nên đẹp bấy nhiêu. Còn anh chị khi mượn lược
chải, càng chải tóc càng rụng cho đến trọc cả đầu. Khi em sang đòi lược thì lược
đã bị đốt thành tro. Em bới tro nhặt được một hạt đỗ tương bèn bỏ vào mồm nuốt.
Sau khi đi ngoài, hạt đỗ mọc thành bụi, từ bụi ấy tỏa ra đầy nương chi chít những
quả. Anh chị cũng đến xin mỗi người một hạt nuốt vào. Hạt đỗ không chịu ra mà
trương lên làm cho chúng vỡ bụng chết.
Xem thêm các truyện
khác tại đây:
-----