Ngày xưa, có một anh
chàng nghèo sống một thân một mình. Anh thường ăn ở nhân đức với mọi người,
lòng nhân đức của anh còn ban phát đến cả giống vật. Bởi thế người ta quen gọi
anh là Quân tử.
Trong nhà có bao
nhiêu của nả, anh lần lượt đem ra giúp đỡ cho người nguy kẻ khó, còn mình thì sống
rất đạm bạc. Một hôm, gần ngày kỵ cha, Quân tử có để dành được mấy bát gạo nếp
và một con gà để làm giỗ. Có một con chuột quen mui ăn vụng, hôm ấy chui vào hũ
gạo, bất đồ bị anh chộp được. Anh bảo chuột:
- Chuột ơi! Nhà
tao nghèo, chỉ có từng ấy gạo nếp để làm giỗ cha. Mày đi tìm những thứ
khác mà ăn. Đừng có ăn vụng của tao tội nghiệp!
Nói đoạn thả chuột
ra.
Tối lại, có con cáo
lẻn vào bắt gà, nhưng chưa kịp lọt ra khỏi chuồng thì đã bị Quân tử nắm lấy
gáy. Cáo nằm chờ chết thì đã nghe Quân tử nói:
- Cáo ôi! Nhà
tao nghèo lắm chỉ có con gà dành cho ngày giỗ cha. Mày hãy thương tao đi kiếm
ăn nơi khác, đừng có bắt mất gà tao, đến ngày ấy biết lấy gì mà cúng.
Nói đoạn cũng thả
cáo ra. Cáo được phóng thích lủi một mạch.
Đến ngày giỗ cha,
Quân tử đồ xôi luộc gà, thắp hương đèn sửa soạn vào làm lễ, thì một chú ruồi
đánh hơi bay đến đậu vào cỗ xôi đánh chén thỏa thích. Nhưng Quân tử
đã nhanh tay quơ được. Bị kẹt chặt, ruồi ta hết đường giãy giụa, chắc là khó
thoát cái chết. Nhưng rồi ruồi cũng may mắn được thả ra sau khi nghe
những lời của Quân tử:
- Cỗ xôi của ta dâng cúng lên cha mẹ, sao mày lại hỗn hào dám đến ăn trước. Mày
hãy đi đi, có gì chốc nữa lại tới.
Tiếng đồn về lòng
nhân đức của Quân tử vang khắp nơi. Buổi ấy nhà vua đang muốn kén chọn người
tài đức để gả công chúa. Nghe tin đồn về Quân tử, vua bèn sai quan quân đi triệu
về kinh. Nhưng khi gặp mặt Quân tử, thấy anh ăn nói không được lễ
phép thì vua không được hài lòng. Để tiện từ chối, vua bèn phán:
- Ta vui lòng gả
công chúa cho nhà ngươi, nhưng nhà ngươi cũng phải có một mâm vàng làm sính lễ
mới được.
Nghe vậy Quân tử lủi
thủi trở ra, tin rằng không có hy vọng làm phò mã. Ngày hôm sau anh
đi dạo rừng, mặt buồn rười rượi. Bỗng anh gặp con cáo ngày nọ chạy ngang trước mặt. Nó hỏi anh vì sao mà buồn. Quân tử bèn kể chuyện đầu đuôi
cho cáo nghe. Nghe xong, cáo nói: - Thế thì cứ đi theo tôi, tôi sẽ mách cho một
chỗ có vàng.
Quân tử lần theo
chân cáo tiến vào một hang sâu. Trong một góc hang có bày một dãy ba cái hũ. Giở
nắp ra anh thấy toàn vàng bạc, châu báu. Anh cảm ơn cáo, rồi chuyển ba cái hũ về,
và ngày hôm sau anh đã cho người đội mâm vàng vào cung dâng vua. Vua không ngờ
anh lại có đủ vàng làm sính lễ, đành phải y ước gả. Nhưng vua vẫn chưa vừa
lòng. Cho nên đến ngày cưới, vua gọi anh vào cung, phán:
- Ở đây có mười mâm cỗ,
trong đó có một cỗ Tơ hồng dành cho ngươi và công chúa. Nhà ngươi hãy chọn đúng
mâm cỗ ấy mà ngồi. Nếu ngồi vào mâm cỗ khách thì ta sẽ coi như khách.
Quân tử nhìn vào thấy
mười mâm cỗ giống nhau như hệt, không biết nên ngồi vào đâu. Trong khi đang bối
rối thì chàng đã nghe tiếng ruồi vo ve bên tai:
- Tôi đã chịu
ơn trước đây, nay xin giúp để đền ơn. Hễ tôi sà vào mâm nào thì anh cứ ngồi vào
mâm ấy.
Nghe nói thế, Quân tử
yên tâm. Sau đó anh ung dung bước vào mâm cỗ có con ruồi đậu. Vua thấy anh ngồi
vào đúng cỗ Tơ hồng thì ngạc nhiên, nhưng vua vẫn còn bắt anh chịu thử thách lần
nữa chứ chưa thôi. Sau khi yến tiệc xong, đến giờ động phong hoa chúc, vua phán
bảo: - "Nhà ngươi hãy tự đi tìm buồng của công chúa mà vào, nếu vào không
đúng buồng thì chịu vậy".
Lại một lần nữa Quân
tử lấy làm bối rối vì cả một dãy buồng đóng kín, buồng nào buồng ấy cửa lớn cửa
sổ cũng đều ngăn ngắt, phía ngoài treo đèn kết hoa y hệt như nhau. Trong khi
chưa biết làm thế nào thì con chuột ngày nọ đã bò tới nói nhỏ:
- Tôi vẫn nhớ
ơn anh tha chết cho tôi ngày nọ. Anh cứ đi theo tôi, tôi chạy vào buồng
nào thì đúng là công chúa ở đấy.
Quả nhiên khi Quân tử
mở cửa buồng vào thì đã thấy công chúa tươi cười bước ra đón. Thấy cả
ba lần anh đều thắng cuộc, vua đành vui lòng nhận anh là phò mã. Khi
vua chết, vì không có con trai nối dõi nên Quân tử được các quan đưa lên ngôi.
Hết.
KHẢO DỊ
Việt-nam còn có một
dị bản truyện Quân tử ruồi. Ở đây con vật đóng vai kẻ giúp đỡ là một mình
ruồi chứ không có chuột và cáo.
Một anh chàng có học
thường tự xưng là Quân tử, đặc biệt đối đãi với ruồi thì rất tử tế, chẳng những
không đánh con nào mà còn thường mời chúng ăn uống. Bấy giờ vua kén phò mã.
Quân tử và những người khác cùng dự. Vua cho làm một cung chín gian, gian nào
gian ấy cửa đóng then cài, ra lệnh chỉ cho vào từng người một, ai mở đúng
gian có công chúa thì được gả. Những người vào trước mở lầm cửa đều bị đánh
đòn, đuổi ra. Quân tử bối rối, mới khẩn ruồi:
- "Bấy lâu tôi đãi các bác
tử tế, nay có việc nhờ các bác giúp cho. Nếu thấy công chúa ở buồng
nào thì bay đến cho biết". Đáp: - "Được, chúng tôi sẽ báo tin".
Nhờ vậy mà Quân tử chỉ gian thứ ba, mở ra quả đúng. Vua
chưa nghe, lại sai bày chín cỗ yến như nhau viết tên Quân tử đặt dưới một mâm, bảo
tìm đúng mới gả. Lại khấn ruồi, và ruồi lại ra sức giúp. Quân tử chỉ vào cỗ thứ
năm lật mâm quả đúng. Vua y ước cho tổ chức lễ cưới. Người ta gọi là "Quân
tử ruồi".
Dân tộc Mèo ở Việt-bắc
có truyện Người em tài giỏi là một dị bản của các truyện trên nhưng
đã kết hợp với một vài mô- tip khác, ví dụ mâu thuẫn giữa anh và em giống truyện Run
và Rai... Sơ lược như sau:
Một người anh đối xử
với em ruột còn bé quá tệ, thậm chí em phải ăn rận trừ bữa. Một hôm bắt được
con rận lớn bằng hộp thuốc, em dùng nó đánh cuộc với những người mà em
gặp, luôn luôn thắng lợi, nhờ vậy mà được nuôi sống qua ngày. Nhưng một hôm, một
người đục cối xay đã đánh chết con rận, em bắt hắn phải đền một con cáo ở núi
đá đen. Nhờ có cáo, em lại được người ta cho ăn, cho tiền, vì con cáo này biết
hát. Thấy em mình làm ra tiền, người anh bèn bắt lấy con cáo; gặp ai hắn cũng
đánh cuộc rằng nếu cáo nói được tiếng người thì đối phương mất tiền, nếu không
biết nói thì mình ăn phân. Nhưng khi giục cáo hát thì nó đứng im. Thua cuộc,
người anh tức mình giết con cáo. Chỗ cáo bị giết mọc lên một cây hai cành: một
cành làm rơi tiền, một cành rơi thịt. Người anh lại đến chiếm lấy cây quý,
nhưng cây chỉ làm rơi phân và nước đái lên đầu. Hắn chặt cây. Người em mang một
khúc về đẽo thành máng lợn ăn. Lợn ăn ở máng ấy béo phổng lên trông thấy, nhưng
khi máng vào tay người anh thì lợn lại gầy rạc. Hắn bổ máng làm củi đun. Em nhặt
một mảnh về làm lược, càng chải đầu tóc càng dài mượt, còn khi lược vào tay người
anh thì chải đến đâu tóc rụng đến đấy. Đến lượt lược bị ném vào lửa, người nhặt
một mảnh sót về vót làm lưỡi câu, hễ câu là được cá, bán nhiều tiền. Người anh
câu được toàn rắn. Người em đi tìm lưỡi câu do rắn tha đi. Đến đây truyện mới
xích gần với truyện của ta: Dọc đường bắt được một con cua, anh toan nướng ăn. Cua xin tha vì mình còn đàn
con bé dại. Anh nghe lời thả ra. Lại tiếp tục đi và cứu được một con ruồi bị vướng
mạng nhện, rồi một con chuột bị ngã. Sau đó gặp hai cô gái khóc sưng mắt nói bố
mình bị tai nạn sắp chết. Anh bảo hai cô gái dẫn mình đi sẽ cứu cho. Họ rẽ nước
đưa đến cung Long vương. Long vương hứa sẽ gả con gái nếu chữa lành bệnh cho
mình. Thấy tai nạn của vua chẳng có gì hơn là mắc lưỡi câu của chính anh, anh
bèn chỉ khẽ rút lưỡi câu, vua đỡ ngay. Nhưng không ngờ vua lật lọng. Thấy vậy,
anh bảo vua há miệng cho mình chữa nốt, rồi đặt lại lưỡi câu vào chỗ cũ. Lần
này vua y ước gả công chúa, nhưng lại bắt anh phải qua mấy lần thử
thách. Thử thách đầu tiên - không có ở truyện ta - là phải chỉ đúng một trong
chín quả bí trong đó có đựng hồn cô gái mà anh yêu. Nhờ có cua giúp, anh chỉ
đúng nàng công chúa út rất xinh. Vua lại bảo anh ngồi vào một trong chín bàn tiệc
do chín công chúa dọn, ngồi đúng bàn tiệc cô nào dọn sẽ lấy cô ấy. Nhờ có ruồi
giúp nên anh thành công. Lại đến lượt chọn một trong chín buồng, nhờ chuột anh
đã chọn đúng buồng công chúa út. Long vương đành để anh mang quả bí có hồn công
chúa út về. Hai người lấy nhau.
Xem thêm các truyện khác tại đây:
Truyện 145. Quân tử
-----
Comments
Post a Comment